Search Results

Xin chào các bạn! Ở bài viết trước tôi có chia sẻ 3 mô hình DX chuyển đổi số đầu tiên dành cho Startup. Đến hẹn lại lên, trong bài viết này, tôi sẽ tiếp tục chia sẻ 3 mô hình DX tiếp theo ở phần 2 dưới đây nhé! Mô hình DX thứ 4 là mô hình Tổng hợp dữ liệu. Ở mô hình này, chúng ta chứng kiến sự thay đổi trong cách quản lý dữ liệu: từ việc các công ty - bên cung cấp dịch vụ quản lý dữ liệu người dùng của riêng mình, sang việc các công ty chia sẻ dữ liệu vào kho tập trung, để từ đó các bên tham gia có thể tối ưu hoá các cơ hội có được từ các dữ liệu, làm cơ sở cho các dịch vụ giá trị gia tăng của mình. Ví dụ điển hình cho mô hình này có lẽ không thể không đề cập tới xu hướng ngân hàng mở (Open Banking), bằng việc áp dụng các công nghệ như giao diện lâp trình ứng dụng (Application Programming Interface- API) hay công cụ phát triển phần mềm (Software Development Kit- SDK) đã cho phép các bên thứ ba như các bên cung cấp dịch vụ kế toán, dịch vụ quản lý tài chính hay dịch vụ cho vay,.. truy cập vào dữ liệu hợp nhất, cùng tham gia vào việc tối ưu hoá và thương mại hoá dữ liệu đó. Ngoài ra, các giải pháp SaaS (Software-as-a-Service: Phần mềm dạng dịch vụ) thường được biết đến nhiều là giải pháp giúp gia tăng hiệu quả năng suất hoạt động tổ chức, nhưng bản chất của SaaS không hẳn là vậy, mà SaaS thực sự giúp số hoá dữ liệu phân mảnh liên quan tới các hoạt động giao dịch hay hoạt động nội bộ tổ chức, từ đó tổng hợp các dữ liệu đã được số hoá đó ở một kho trung tâm thường qua công nghệ điên toán đám mây (Cloud), từ đó làm tăng hiệu suất và trải nghiệm sử dụng cho người dùng. Một ví dụ cho startup đi theo mô hình DX này mà quỹ Genesia Ventures tôi đầu tư ở Việt Nam là Kamereo. Bên cạnh cung cấp dịch vụ đi chợ online KameMart dành cho người dùng cuối, Kamereo cung cấp dịch vụ SaaS - phần mềm quản lý mua thực phẩm sỉ cho nhà hàng, quán ăn. Một trong những chức năng chính của phần mềm này là hỗ trợ bên cung cấp thực phẩm sỉ và bên mua (nhà hàng, quán ăn) số hoá dữ liệu các giao dịch phân mảnh từ giấy, điện thoại, các ứng dụng chat,... tập trung lại trên một nền tảng quản lý đồng nhất. Từ các dữ liệu đó, các bên sẽ tối ưu hoá cho việc ra quyết định giao dịch tiếp theo, quản lý hiệu quả danh mục bán hàng/mua hàng hơn. Mô hình DX thứ 5 là mô hình Tối đa hoá ROI tài sản, thời gian và không gian. Khi con người và mọi thứ ngày càng trở nên kết nối hơn, nhận thức toàn cầu ngày càng tăng về SDG (Sustainable Development Goals: Các Mục tiêu Phát triển Bền vững) và CSV (Creating Shared Value: Tạo ra Giá trị Chung), chúng ta chuyển từ thời đại tiêu dùng sang thời đại của nền kinh tế vòng tròn. Ở đó, các mô hình tiêu dùng và cung cấp dịch vụ được chuyển đổi rõ rệt từ tính "sở hữu" trong sử dụng, sang tính "trải nghiệm" và "chia sẻ". Điều này sẽ kích hoạt sự thay đổi giá trị nơi mọi người tìm cách tối đa hóa sự tiện lợi có được từ mọi thứ, thời gian và không gian. Ví dụ điển hình cho mô hình DX này không thể không đề cập tới Sharing Economy- Nền kinh tế chia sẻ, được sinh ra từ cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu (2008-2009), với sứ mệnh tối ưu hoá phân bổ nguồn lực giữa chỗ dư thừa và thiếu hụt tài nguyên, được áp dụng đa dạng các hình thức từ Vận tải, Tài chính, Hàng tiêu dùng, Không gian, Dịch vụ cá nhân và Dịch vụ chuyên nghiệp,...như các ví dụ trong hình bên dưới đây. (Source: Forrester Research, Inc. 2015) Một ví dụ cho startup đi theo mô hình DX này mà quỹ Genesia Ventures tôi đầu tư ở Việt Nam là Luxstay- nền tảng chia sẻ địa điểm lưu trú ngắn hạn. Trong xu hướng gia tăng Second Home (Ngôi nhà thứ hai sau nhà ở chính), là tài sản nhàn rỗi, nhằm mục đích đầu tư hoặc lưu trú trong một khoảng thời gian nhất định của chủ nhà và nhu cầu lưu trú ngắn hạn gia tăng giữa người đi du lịch hay công tác của khách thuê, Luxstay đã trở thành nền tảng kết nối giữa hai bên: chủ nhà và khách thuê, giúp phân bổ cung - cầu của tài sản "không gian" này một cách hiệu quả hơn. Mô hình DX thứ 6 là mô hình cung cấp phần cứng đi kèm với phần mềm (SaaS plus a Box) Đây là mô hình định nghĩa lại việc xây dựng mối quan hệ gắn kết lâu dài với khách hàng, bắt đầu từ phần mềm. Trong trường hợp chỉ bán sản phẩm ở dạng phần cứng, mối quan hệ với khách hàng kết thúc trong một lần duy nhất tại thời điểm bán. Nhưng việc kết hợp bán cùng với phần mềm, do tính chất được liên tục cập nhật qua các phiên bản và khả năng nâng cao trải nghiệm sử dụng được cá nhân hoá do lưu trữ dữ liệu sử dụng của phần mềm, giúp duy trì giá trị sử dụng của phần cứng trong một thời gian dài. Apple, công ty đã xây dựng lại giá trị tiện ích của điện thoại di động, máy nghe nhạc và đồng hồ kỹ thuật số bắt đầu từ iOS và App Store, là một ví dụ điển hình của loại hình này. Ngoài ra, Tesla cũng được coi là công ty phần mềm, bên cạnh việc hỗ trợ nâng cấp toàn bộ xe qua hệ thống cập nhật OTA (Over-The-Air), từ tháng 1/2019, Tesla lần đầu tiên giới thiệu một cửa hàng ứng dụng phần mềm, để chủ xe có thể mua dịch vụ thông qua App, giống như App Store của Apple. Một ví dụ cho startup đi theo mô hình DX này mà quỹ Genesia Ventures tôi đầu tư ở Việt Nam là Manabie- Giải pháp giáo dục toàn diện kết hợp học trực tuyến ("phần mềm") và học trung tâm ("phần cứng") trải nghiệm cho học sinh K-12 ( Hệ thống giáo dục từ mẫu giáo đến lớp 12), hiện nay tập trung vào đối tượng học sinh trung học phổ thông. Bằng việc số hoá các trải nghiệm học tập trên nền tảng Manabie Online và tối đa hoá các điểm chạm (touch points) với người học ở tất cả các mạng lưới Trung tâm học trải nghiệm Manabie Hub vật lý, đã giúp Manabie duy trì được mối quan hệ liên tục lâu dài và bền vững hơn với người học. Trên đây là 3 mô hình DX tiếp theo trong tổng số 9 mô hình tôi muốn chia sẻ trong blog ngày hôm nay. Startup của bạn có theo 1 trong 3 mô hình DX trên không? Hãy cho tôi biết nhận xét của bạn nhé! Xin chào và hẹn gặp lại các bạn trong phần chia sẻ tiếp theo- Phần 3 của các mô hình DX trong Startup!

Trong những năm gần đây, khái niệm DX ( Digital Transformation: chuyển đổi số) được nhắc tới rất thường xuyên. DX với ý nghĩa là quá trình sử dụng các công nghệ để điều chỉnh các quy trình kinh doanh, văn hóa và trải nghiệm khách hàng. Không chỉ các công ty, tập đoàn lớn tham gia vào cuộc đua DX, mà cả các công ty khởi nghiệp startup cũng hiện diện, góp phẩn thúc đẩy quá trình chuyển đổi số này. Thực tế cho thấy đây là xu hướng không thể đảo ngược, đã và đang mang lại tính hiệu quả, hình thành cấu trúc kinh doanh mới bền vững cho nhiều lĩnh vực khác nhau. Tại quỹ đầu tư khởi nghiệp Genesia Ventures, hơn 80 startup toàn cầu (tập chung chính ở thị trường Nhật Bản, Indonesia và Việt Nam) chúng tôi trực tiếp đầu tư, đều có một điểm chung là: DX. Thông qua việc sử dụng công nghệ chuyển đổi số, để thay đổi cấu trúc và quy trình kinh doanh hiệu quả hơn, các startup đã giúp người dùng được hưởng lợi nhiều hơn so với các mô hình truyền thống. Từ kinh nghiệm đầu tư và theo sát hỗ trợ hơn 80 startup, chúng tôi đã đúc kết ra 9 Mô hình DX tiêu biểu dành cho các startup. Tôi sẽ lần lượt chia sẻ 3 mô hình trong từng phần trong các blog tiếp theo của mình. (Xin chân thành cám ơn "Bậc thầy DX" trong team đầu tư Genesia Ventures, đồng nghiệp của tôi- Shunsuke Sagara đã hỗ trợ tôi hoàn thành bài blog chia sẻ này) Mô hình DX cơ bản nhất là Mở rộng mạng lưới kết nối. Trước khi xuất hiện Internet (World Wide Web), việc trao đổi thông tin và giao dịch chỉ được thực hiện trong các trường học, công ty, nhóm và tổ chức cụ thể trong thế giới thực. Khi Internet (và sau đó là các ứng dụng được xây dựng trên nó) ngày càng phổ biến, mọi người có thể tận hưởng nhiều lợi ích khác nhau và không bị giới hạn về địa lý. Họ có thể vượt qua những hạn chế về thời gian và không gian để tiếp cận thông tin và kết nối. Đây là loại DX cơ bản và phổ biến nhất, và áp dụng cho hầu hết các dịch vụ web. Các ví dụ cụ thể bao gồm các trang mạng xã hội (Facebook, Instagram, Twitter), các trang thương mại điện tử (Amazon, Rakuten, Tiki, Tokopedia),... Mô hình DX thứ 2 là giảm chi phí tìm kiếm và chi phí cơ hội. Mô hình này ngược lại với mô hình đầu tiên: giờ đây, khi có nhiều thông tin hơn mà không bị hạn chế thông qua Internet, nó đã làm tăng chi phí đáng kể liên quan đến việc tổ chức thông tin đó một cách hiệu quả để hỗ trợ quá trình ra quyết định lựa chọn. Điều này lại kích hoạt sự xuất hiện của bên trung gian mới, những người tổng hợp và sắp xếp thông tin phức tạp, cung cấp cho người dùng theo định dạng mà họ mong muốn. Một ví dụ cho startup đi theo mô hình DX này mà quỹ Genesia Ventures tôi đầu tư ở Việt Nam, là Homedy- Nền tảng thông tin giao dịch bất động sản. Homedy ở trung gian, sàng lọc thông tin bất động sản đăng lên từ người bán/môi giới, hỗ trợ người mua/người thuê tìm kiếm thông tin một cách nhanh chóng, thúc đẩy quá trình giao dịch bất động sản giữa 2 bên. Mô hình DX thứ 3 là loại bỏ cấu trúc đa tầng và phân mảnh. Đối với các ngành mà chi phí hàng hóa dịch vụ cao, do yêu cầu mức độ chuyên môn cao, tạo ra nhiều lớp trung gian giữa người mua và người bán (nhà cung cấp) là điều vẫn khá phổ biến hiện nay. Tuy nhiên, khi ngày càng có nhiều giao dịch và độ mở của thông tin trên các nền tảng trực tuyến, khiến sự bất cân xứng thông tin giữa người mua và người bán bị loại bỏ, những người trung gian mang lại ít giá trị sẽ ngày càng bị đẩy ra ngoài. Đây là một xu hướng thay đổi không thể đảo ngược đối với các ngành công nghiệp đòi hỏi dịch vụ được cung cấp một cách hiệu quả, tối ưu hoá các điều kiện giao dịch cho các bên. Một ví dụ cho startup đi theo mô hình DX này mà quỹ Genesia Ventures tôi đầu tư ở Việt Nam là Luxstay- Nền tảng thuê căn hộ ngắn hạn. Luxstay đã làm tốt vai trò trong việc kết nối trực tiếp chủ căn hộ cho thuê với người muốn thuê, công khai minh bạch giá cho thuê, cùng với tính năng so sánh nhiều kết quả tìm kiếm khác nhau khiến người dùng có thể dễ dàng ra quyết định lựa chọn hơn. Trên đây là 3 mô hình DX trong tổng số 9 mô hình tôi muốn chia sẻ trong blog ngày hôm nay. Startup của bạn có theo 1 trong 3 mô hình DX trên không? Hãy cho tôi biết nhận xét của bạn nhé! Xin chào và hẹn gặp lại các bạn trong phần chia sẻ tiếp theo- Phần 2 của các mô hình DX trong Startup!

Xin chào các bạn! Khi cảm thấy trống rỗng, mệt mỏi hay mất động lực các bạn thường làm gì? Tôi thì sẽ tới hiệu sách, đứng hàng giờ trước những cuốn sách hay để "lấp đầy" lại tinh thần tích cực của mình. Vừa rồi tôi có tình cờ tìm đọc cuốn sách tên là IKIGAI- The Japanese Secret to a Long and Happy Life (tạm dịch: Bí quyết để có một cuộc sống trường thọ và hạnh phúc của người Nhật). Cuốn sách này đã gợi nhớ lại cho tôi kỉ niệm gần 8 năm sinh sống học tập và làm việc tại Nhật trước đây. Thực tế, tôi đã có nhiều cơ hội gặp gỡ tiếp xúc với nhiều người Nhật, để đủ cảm nhận được và học hỏi được những bài học sâu sắc, ý nghĩa trong cách sống và làm việc của họ, một trong số đó là IKIGAI. IKIGAI (生き甲斐）là một cụm từ trong tiếng Nhật được ghép bởi 2 từ là: 生き (IKI: sống, tồn tại)　và 甲斐 (GAI: ý nghĩa), được hiểu là ý nghĩa để tồn tại hay lẽ sống. Cuốn sách trên đã chia sẻ bí quyết sống lâu và hạnh phúc của người Nhật, đó là nằm ở việc họ tìm được và sống theo IKIGAI-lẽ sống của mình. Dưới đây là hình minh hoạ giải thích ý nghĩa của khái niệm IKIGAI này: IKIGAI là điểm chung giao cắt giữa 4 vòng tròn cân bằng và không thể thiếu, đó là: What you love: Làm những điều bạn yêu thích và đam mê What you are good at: Làm những điều bạn thấy mình làm tốt What the world needs: Làm những điều thế giới cần What you can be paid for: Làm những điều bạn được trả tiền Thực sự rất khó để có thể đạt được điểm cân bằng, sống đủ với 4 vòng tròn này, người Nhật đã chứng minh rằng dù khó nhưng rất ĐÁNG để bạn tìm ra IKIGAI- lý do thức dậy mỗi buổi sáng của mình. Nhật Bản là một trong những đất nước mà người dân có tuổi thọ trung bình cao nhất thế giới (83.8 tuổi). Và các bạn có biết, Nhật Bản cũng là đất nước sở hữu những doanh nghiệp có lịch sử lâu đời nhất thế giới? Theo WorldAtlas, 5 công ty có tuổi thọ cao nhất thế giới đều thuộc về Nhật Bản. Ngoài danh sách này ra còn rất nhiều công ty Nhật "trường thọ" khác mà chúng ta cũng biết, ví dụ như công ty game Nintendo rất nổi tiếng trên toàn cầu, được thành lập vào năm 1889, tới nay đã 131 tuổi. Đã có rất nhiều bài báo phân tích tại sao các công ty Nhật này trường thọ đến như vậy. Họ cho rằng là lý do chính nằm ở ý thức hệ cha truyền con nối, thế hệ con cháu kế thừa sự nghiệp của thế hệ cha ông đi trước. Nhưng tôi cũng có giả thiết của riêng mình: Mỗi cá nhân có IKIGAI, sẽ tạo ra một công ty có IKIGAI. Vì mỗi một cá nhân, từ người sáng lập tới nhân viên nếu sống lâu dài và hạnh phúc với công việc mình làm, thì sẽ tạo ra một công ty trường thọ, mang lại hạnh phúc cho những người liên quan là khách hàng, nhân viên và cổ đông công ty. Công việc đầu tư khởi nghiệp cho tôi cơ hội được tiếp xúc với nhiều nhà sáng lập và đội ngũ điều hành startup. Tôi thấu hiểu được sự vất vả khó khăn không tưởng trong chặng đường khởi nghiệp của họ. Đó là sự mệt mỏi cả về thể chất lẫn tinh thần, là sự cô độc, là việc phải đưa ra những quyết định khó khăn, là sự "hết tiền" khi không có khách hàng hay không gọi vốn đầu tư được, là sự đánh đổi hi sinh thời gian gia đình và cá nhân cho công việc chung. Và tôi cũng hiểu được rằng, việc "vụt sáng" bằng những tít bài báo gọi vốn "hoành tráng" hay những giải thưởng to to không phải là bảo chứng cho sự phát triển bền vững và "trường thọ" của doanh nghiệp họ. Có thể nói việc các nhà sáng lập và đội ngũ của mình theo đuổi IKIGAI sẽ giúp họ tìm ra lý do tồn tại của doanh nghiệp mình, để từ đó có thể vượt qua được những khó khăn khắc nghiệt trong quá trình kinh doanh, duy trì hạnh phúc và sự phát triển lâu dài. Covid-19 tới nay cũng đã hơn 6 tháng đeo bám đe doạ tới vận mệnh của các startup, dự đoán nó cũng sẽ hoành hành tiếp trong khoảng 12 tháng tới khi tất cả mọi người đều có vắc-xin. Chúng ta sẽ còn tiếp tục phải đón nhận nhiều tin startup đoản mệnh hay tỉ lệ thất nghiệp gia tăng trong giai đoạn tới. Nhưng các nhà sáng lập ơi, trước khi cho phép startup "tắc thở", xin hãy thử đi tìm lại lý do sống, lý do tiếp tục tồn tại của startup mình, để tìm ra điều gì còn thiếu trong 4 mảnh ghép tạo nên "lá chắn Covid" mang tên IKIGAI, bằng những câu hỏi dưới đây nhé! Work that you love: Làm những điều bạn yêu thích và đam mê Hãy đi tìm câu trả lời cho câu hỏi: Điều gì ở startup bạn được hết mình với đam mê, được làm nhiều việc mình yêu thích, có thể mang lại giá trị tốt đẹp cho xã hội, theo đuổi sứ mệnh và tầm nhìn đầy ý nghĩa? Trong những bài chia sẻ trước, tôi có đề cập tới tầm quan trọng, "sức mạnh mềm" của việc startup có Vision/Mission rõ ràng. Vì nó cho thấy được niềm đam mê, niềm tin và động lực cho nhà sáng lập và đội ngũ của mình phấn đấu. Tôi còn nhớ, ngay trong đợt đỉnh điểm của làn sóng Covid-19 thứ 1 vừa qua, nhà sáng lập Nguyễn Bá Đức của Homedy -một trong những startup bên quỹ Genesia Ventures tôi đầu tư ở Việt Nam. Anh có chia sẻ rằng, sau nhiều ngày đau đáu mất ngủ với tình hình dịch bệnh khó khăn, với nhiều tâm huyết không thể từ bỏ, cùng tầm nhìn và sứ mệnh ý nghĩa cho startup mình, anh quyết định viết một bức tâm thư như dưới đây, chia sẻ tới các Homediers- là các nhân viên đang làm việc ở Homedy. Đây là cách để vực dậy "tinh thần chiến đấu" của mọi người, cũng như một lần nữa tái khẳng định "giá trị cần thiết để tồn tại-xứng đáng để mọi người phấn đấu vượt khó" của Homedy. Work that you are good at: Làm những điều bạn thấy mình làm tốt Hãy đi tìm câu trả lời cho câu hỏi: Đâu là điều mà bạn tự tin mình có thể làm thực sự tốt và làm tốt nhất? Đâu là năng lực ưu việt của team bạn và lợi thế cạnh tranh của startup bạn? Liệu sản phẩm hiện nay của startup bạn đều có nằm trong các câu trả lời trên? Nếu có thì chúc mừng bạn, hãy cứ kiên trì tập trung vào phát triển sản phẩm đó. Còn nếu chưa đúng, thì hãy linh hoạt điều chỉnh sang sản phẩm mà bạn thấy startup mình có thể làm tốt hơn. Luxstay- nền tảng đặt phòng nghỉ trực tuyến là một trong những danh mục startup đầu tư ở quỹ tôi, đã giúp tôi học được điều này rất nhiều. Trong lúc tình hình dịch Covid-19 khiến mọi người hạn chế di chuyển và du lịch, Luxstay đã gặp khó trong việc tăng doanh thu từ đặt phòng nghỉ du lịch. Tại thời điểm đó, nhà sáng lập Steven Nguyễn đã rất nhanh chóng và linh hoạt triển khai thêm dịch vụ Media về du lịch tên là TravelMag, từ thế mạnh vốn có của anh. Anh Steven vốn là nhà sáng lập của công ty truyền thông lớn tên là là Netlink, sau đó exit khi bán lại thành công cho Yeah1, trước khi anh sáng lập ra Luxstay hiện nay. TravelMag ra đời khẩn trương trong không khí căng thẳng mùa dịch, cho tới nay, trang media này cũng đã cho thấy lượng truy cập ngày càng tăng ấn tượng. Work that the world needs: Làm những điều thế giới cần Hãy đi tìm câu trả lời cho câu hỏi: Sản phẩm của bạn có đáp ứng được đúng nhu cầu người dùng, đó là nhu cầu cấp thiết, mà chưa có hoặc có rất ít giải pháp tối ưu. Khách hàng có hạnh phúc hơn khi được dùng sản phẩm của bạn không? Sản phẩm của bạn có cần phải linh hoạt điều chỉnh theo nhu cầu đang thay đổi của khách hàng ở các thời điểm khác nhau, nhất là lúc tình hình dịch này không? Về điểm này, thì có lẽ Kamereo - một trong những startup bên quỹ tôi đầu tư, là ví dụ dễ hiểu nhất. Kamereo vốn dĩ là nền tảng đặt mua thực phẩm sỉ cho các nhà hàng doanh nghiệp F&B, nhưng kể từ lúc dịch bệnh bùng phát, hoạt động kinh doanh nhà hàng đình trệ, kéo theo doanh thu cho nền tảng này bị đi xuống. Cùng lúc đó, nhu cầu đi chợ mua thực phẩm trực tuyến của người tiêu dùng lại tăng lên, do hạn chế ra ngoài. Và đương nhiên, ăn uống là nhu cầu quan trọng mang tính sống còn của con người, nên Kamereo cũng rất linh hoạt mở thêm một dịch vụ mới là KameMart- Nền tảng mua thực phẩm Online. Thực tế cũng cho thấy, KameMart, mang tới thực phẩm chất lượng cao theo tiêu chuẩn "nhà hàng" với giá phải chăng như "đi chợ" đã được lòng người tiêu dùng, khi nền tảng này chứng kiến số lượng order không ngừng tăng trưởng trong giai đoạn vừa qua. Work that you can be paid for: Làm những điều bạn được trả tiền Hãy đi tìm câu trả lời cho câu hỏi: Sản phẩm của bạn có đủ thuyết phục để khách hàng đồng ý trả tiền không? Sản phẩm của bạn đáng giá bao nhiêu? Liệu họ vẫn cảm thấy happy sau khi trả tiền và sử dụng? Khách hàng của bạn có tới mua ở lần tiếp theo nữa không? Nếu câu trả lời là có, xin chúc mừng, startup bạn đã là một trong số ít các startup có thể làm được vậy. Đặc biệt trong tình hình dịch khó khăn, mọi người điều đang cố thắt chặt hầu bao tiêu dùng, sản phẩm của bạn vẫn có thể thuyết phục được họ trả tiền mua thì quả là một điều hơn cả tuyệt vời! Nếu câu trả lời là chưa thì giai đoạn này cũng là thời điểm thị trường "khó tính" nhất, khá phù hợp cho bạn đi khảo sát và phỏng vấn khách hàng tiềm năng về kì vọng sử dụng sản phẩm của họ, để tìm ra sản phẩm phù hợp thuyết phục họ trả tiền để sử dụng. Trên đây là 4 vòng tròn quan trọng cần có ở các startup để tìm ra IKIGAI- Lý do tiếp tục tồn tại. Covid-19 là phép thử sống còn, tuy khắc nghiệt nhưng tạo điều kiện cho các startup RESET- điều chỉnh lại các yếu tố cần thiết để tồn tại trong một thế giới mới. Hi vọng bài viết này của tôi, có thể mang tới ít nhiều gợi ý giúp các nhà sáng lập và đội ngũ điều hành startup tìm ra IKIGAI của startup mình, để trong tương lai Việt Nam có thêm thật nhiều doanh nghiệp hùng cường bước ra từ khó khăn.

Thứ 6 ngày 31/7/2020 tôi thức dậy vào buổi sáng đón nhận tin tức không mấy tích cực: thêm 45 người nhiễm Covid-19 ở Đà Nẵng, Tp HCM nơi tôi đang sống chính thức ngày đầu tiên bước vào giãn cách xã hội trước làn sóng thứ 2 dịch Covid-19. Cả bầu trời thành phố phủ đầy mây xám theo cả nghĩa đen và nghĩa bóng. Như mọi sáng thứ 6 hàng tuần, tôi đều tham gia học trực tuyến Stanford University Continuing Studies với khoá học tên là Building a Better Business Model (Xây dựng mô hình kinh doanh ưu việt hơn trong thời đại mới). Tôi có 3 lý do chính cho việc tiếp tục học dù đã ra trường đi làm từ lâu, đó là mong muốn duy trì tư thế học tập kiến thức mới, và sự phát triển của công nghệ học trực tuyến đã cho phép tôi vừa đi làm vừa học, học mọi lúc mọi nơi, dù khoá học cách xa nửa bán cầu. Và lý do thứ 3 là, quỹ đầu tư Genesia Ventures nơi tôi làm việc với tư cách là nhà đầu tư khởi nghiệp, đã đầu tư vào một công ty Edtech (công nghệ giáo dục) ở Việt Nam tên là Manabie, việc tôi thực tế trải nghiệm học trực tuyến sẽ giúp mình có thể hiểu và hỗ trợ Manabie phát triển sản phẩm tốt hơn nữa. Quay trở lại buổi học trực tuyến của Stanford hôm qua, buổi học trực tuyến của chúng tôi diễn ra trên ứng dụng Zoom. Nếu không trực tiếp tham gia học tập hay họp trực tuyến trên ứng dụng này, chắc tôi sẽ chỉ nhớ tới làn sóng chỉ trích Zoom đợt tháng 4 vừa qua về vấn đề bảo mật an ninh. Nhờ phản ứng nhanh nhạy của Zoom với bản kế hoạch cải thiện sản phẩm trong 90 ngày từ ngày 1/4, nay Zoom đã trở lại hoàn thiện tốt hơn với vấn đề bảo mật và với 100 tính năng mới. Tôi đã rất bất ngờ với trải nghiệm gần nhất học trực tuyến trên Zoom: thầy giáo gửi câu hỏi với các đáp án chọn mọi lúc mọi nơi để tương tác với học viên (và ngầm kiểm tra rằng học viên có đang tập trung bài giảng hay không), lớp học có thể chia nhóm 3~4 người riêng ra để thảo luận nhóm với tính năng Breakout Room. Ở phần thảo luận nhóm này, tôi được ghép nhóm với 2 người, một người ở Ấn Độ và một người ở Silicon Valley. Chúng tôi đã cùng thảo luận về lĩnh vực nào với sản phẩm gì trong 10~15 năm nữa sẽ là Dominant Design- thiết kế ưu việt dẫn dắt thế giới. Buổi thảo luận này đã nhanh chóng khiến tôi bị cuốn vào với đầy sự hào hứng khi nghĩ về tương lai, tạm quên đi những tin tức không mấy tích cực của dịch bệnh của khủng hoảng của hiện tại. Tôi đã nhận ra rằng: Hôm qua có thể là ngày mây u, hôm nay có thể là ngày mưa tầm tã, nhưng ngày mai nắng sẽ lên. Cuộc sống sẽ tươi đẹp hơn nếu ta tập trung vào những mặt tích cực và luôn tìm kiếm cơ hội mới. Đó là quy luật chung, và tất nhiên startup cũng không nằm ngoài quy luật này. Dưới đây là những bài học từ 2 cuộc khoảng trong quá khứ, chứng minh cho quy luật trên, dành cho những ai đã-đang-sẽ dấn thân vào hệ sinh thái Startup Việt Nam: "Những anh tài" startup sinh ra từ khó khăn Thế giới chúng ta đã từng bước qua 2 cuộc khủng hoảng: Bong bóng Dotcom (2001-2002) và khủng hoảng Tài chính (2008-2009). Trong 2 cuộc khủng hoảng này, thực tế khó khăn chung không chỉ với startup mà còn cả với các quỹ đầu tư (VC). Theo Startup Genome, tổng số vốn đầu tư toàn cầu từ VC giảm sâu lần lượt là 21.6% và 26.3% trong 2 cuộc khủng hoảng, tương đương với mức giảm vốn tổng cộng là 86.4 tỉ USD. Nhưng rất nhanh sau đó, với khủng hoảng Bong bóng Dotcom cần 2 năm, với khủng hoảng Tài chính chỉ cần 1 năm để số vốn đầu tư từ VC vào startup khởi sắc trở lại. Hai giai đoạn "nốt trầm" của hệ sinh thái khởi nghiệp thế giới này đã tôi luyện bản lĩnh cho các startup, trong bối cảnh số tiền đầu tư nhận được ít hơn với định giá thấp hơn, các công ty startup không còn cách nào khác phải tôi ưu hoá dòng tiền của mình, tập trung hoạt động hiệu quả hơn. Những khó khăn từ khủng hoảng Tài chính đã kéo theo kinh tế toàn cầu đi xuống, nhưng từ đó đã sinh ra một xu hướng kinh tế mới: Kinh tế chia sẻ. Ở đó những tài sản nhàn rỗi được tối ưu hoá hơn và chia sẻ tới những người cần nó với mức giá rẻ hơn. Airbnb- nền tảng chia sẻ phòng lưu trú lớn nhất thế giới, được ra đời khi các nhà sáng lập gặp khó khăn với tiền thuê phòng đắt đỏ ở thung lũng Silicon. Cùng với đó, theo Kaufmann Foundation, tại Mỹ các doanh nghiệp mới mọc lên với tốc độ 60.000/tháng trong năm 2009 ngay sau cuộc khủng hoảng tài chính, so với 40.000/ tháng trong năm 2007- trước khủng hoảng. Kết quả là, giờ đây hơn một nửa số công ty lọt vào danh sách Fortune 500 được sinh ra từ những giai đoạn khó khăn này, và hơn 50 unicorn công nghệ với tổng giá trị là 145.2 tỉ USD được sinh ra từ giai đoạn khủng hoảng những năm 2007-2009. Ví dụ tiêu biểu: Twilio đã gọi US$600,000 vòng hạt giống vào tháng 3, 2009 Airbnb đã gọi US$600,000 vòng hạt giống vào tháng 4, 2009 Uber đã gọi US$250,000 vòng hạt giống vào tháng 8, 2009 Vậy tiếp theo, với cuộc khủng hoảng Covid-19 này, các nhà sáng lập Việt đã sẵn sàng cho những cơ hội mới này? Hãy đón đọc tiếp theo đây để tìm thêm động lực và gợi ý cho mình nhé! Sứ mệnh mới của startup trong khủng hoảng Mỗi cuộc khủng hoảng đi qua đều để lại những khó khăn lớn mang tính toàn cầu như: mất việc, giảm thu nhập, đời sống đi xuống. Không khó cho chúng ta bắt gặp các tiêu đề nhiều công ty cắt giảm nhân sự, từ các công ty lớn cho tới các doanh nghiệp vừa và nhỏ, công ty startup gần đây. Theo Kauffman Foundation, trong cuộc khủng hoảng Tài chính năm 2008-2009, các công ty với tuổi đời 0~5 năm đóng góp vào việc tạo ra việc làm mới nhiều hơn các công ty lâu năm. Không thể phủ nhận, startup chính là một trong những động lực tạo ra việc làm mới, bù đắp lại những mất mát từ cuộc khủng hoảng đi qua. Mỗi một startup sinh ra đều mang cho mình một sứ mệnh cao cả, đó là giải quyết một vấn đề quan trọng nào đó, nhưng những startup sinh ra từ khủng hoảng (recession-based startups) lại mang cho mình thêm một sứ mệnh nữa đó là: tạo ra thêm nhiều việc làm mới, góp phần lấy lại đà tăng tưởng cho nền kinh tế thế giới. Chìa khoá mở ra những cơ hội mới cho startup hậu khủng hoảng Covid-19 Mỗi một cuộc khủng khoảng tới gây ra sự xáo động, gây ra sự sắp xếp lại đột ngột của nền kinh tế. Những mô hình trước khủng hoảng sẽ có thể bộc lộ những điểm yếu, tạo tiền đề cho những mô hình mới hình thành, ưu việt hơn, phù hợp hơn trong thế giới hậu khủng hoảng. Từ 2 cuộc khủng hoảng đề cập ở trên, ta có thể học hỏi được những đặc tính cần thiết cho một Dominant Design/Model - thiết kế/mô hình ưu việt cho thời đại mới như sau: Mô hình mới cần ưu việt hơn mô hình cũ ở việc làm gia tăng hơn doanh thu, giảm chi phí, tạo ra trào lưu mới. Như ở cách Google đi lên từ bong bóng Dotcom, Google đã không chỉ thay đổi cách chúng ta tìm kiếm thông tin tiện lợi hơn, mà còn thay đổi cả cách nhà làm quảng cáo trả tiền cho sự nhận diện của mình bằng cách trả trên mỗi cú nhấp chuột (pay per click). Mô hình quảng cáo dựa trên kết quả tìm kiếm này cho tới ngày nay vẫn là cỗ máy kiếm tiền khổng lồ của Google. Mô hình cần phù hợp với túi tiền đang giảm của người tiêu dùng sau khủng hoảng. Ví dụ, mô hình “freemium” (dùng miễn phí) đã được sinh ra từ khủng hoảng bong bóng Dotcom năm 2001. Hoặc mô hình kinh tế chia sẻ, làm giảm chi phí đầu vào cho người dùng bằng việc sử dụng nguồn tài sản chia sẻ: ô tô (Uber), nhà ở (Airbnb), văn phòng (WeWork) đã được cất cánh từ khủng hoảng Tài chính năm 2008-2009. Mô hình cần tạo tính kết nối. Vì càng trong khủng hoảng, con người càng cần sự kết nối. Không thể phủ nhận, khủng hoảng Covid-19 này đã làm gia tăng các nền tảng trực tuyến kết nối con người, thay đổi triệt để cách chúng ta tương tác, giao tiếp, làm việc, và học tập. Câu chuyện về khoá học trực tuyến ở Stanford trên của tôi cũng là một trong những ví dụ thực tế cho việc mô hình đào tạo trực tuyến đã giúp tôi kết nối tri thức với nhiều người khác nhau ở mọi không gian và thời gian. Mô hình kinh doanh startup cần chứng minh sản phẩm phù hợp với thị trường với chi phí thấp nhất. Đó là tiền đề để startup sống sót qua mùa đông gọi vốn 2020, và gọi vốn từ VC được khi mùa xuân 2021 tới để startup cất cánh. Những bài học rút ra từ 2 cuộc khủng hoảng trên, quay trở lại với câu hỏi đề bài viết: Startup Việt đã sẵn sàng cho những cơ hội mới hậu Covid-19? Sự sẵn sàng này có được hay không sẽ nằm ở lý trí tìm những bài học giá trị từ quá khứ, tư thế tích cực tìm đón những cơ hội mới trong sự biến động và tìm ra những động lực khởi tạo cái mới từ khủng hoảng. Đừng để cuộc khủng hoảng Covid-19 này đi qua một cách lãng phí. Với tư cách là nhà đầu tư khởi nghiệp, tôi rất hi vọng sẽ nhanh thôi, sắp tới sẽ chứng kiến những mầm non startup vươn lên, tạo ra động lực phát triển mới cho đất nước Việt Nam mình.

Xin chào cả nhà! Hôm nay hãy cùng mình Catchup với đề tài mà mình luôn luôn đau đáu với startup đó là: Human Capital Matters. Con người, con người, và "All about Human"... là yếu tố rất quan trọng làm nên một startup thành công hay thất bại. Theo như CBInsights có đề cập tới top 20 lý do startup thất bại, có 2 lí do liên quan tới yếu tố con người đó là: Ở vị trí Top 3: Đội ngũ sáng lập không phải là những người phù hợp, xuất sắc để phát triển startup đó. Trong bài Daily Blog trước, mình có chia sẻ về 7 checklist cho một startup tốt, trong đó có những yếu tố sau đây để đánh giá đội ngũ sáng lập là phù hợp với startup của bạn: A+ founders: Những người sáng lập "hạng A+" về sự xuất sắc và ưu tú trong lĩnh vực đó Những người sáng lập am hiểu sâu sắc vấn đề của người dùng. Những người sáng lập có góc nhìn độc đáo về cơ hội tiềm năng lớn trong thị trường Những người sáng lập đã từng có kinh nghiệm làm việc hoặc hợp tác với nhau trước đó, để có đủ niềm tin tưởng và sự ăn ý kết hợp nhất định. Những người sáng lập có thể "move fast", hành động nhanh, quyết liệt và hiệu quả Ở vị trí Top 12: Mâu thuẫn trong team và với nhà đầu tư. Trong quá trình điều hành startup, đúng là không tránh khỏi những mâu thuẫn, xung đột, ý kiến khác nhau trong mỗi cuộc tranh luận, và đưa ra quyết định, nhưng cần có cách giảm những mâu thuẫn đó một cách hiệu quả. Về việc mâu thuẫn phát sinh có thể xảy ra với nhà đầu tư vào startup của bạn, lời khuyên duy nhất của mình ở đây, đó là thận trọng trong việc tìm nhà đầu tư phù hợp có thể cam kết đi lâu dài để hỗ trợ bạn nguồn lực phát triển. Ở Daily Blog trước, mình đã có chia sẻ về Good VCs, để các bạn tham khảo chọn VC nhà đầu tư phù hợp vào startup của bạn. Ngoài ra, mình muốn dành thời lượng nhiều hơn trong Daily Blog ngày hôm nay chia sẻ về việc xây dựng team vững mạnh, hạn chế mâu thuẫn không cần thiết dẫn tới startup thất bại. Có thể nói "The Hardest Thing in the Hard Things" khi làm startup đối với nhà sáng lập, đều xoay quanh việc Quản trị con người. Cụ thể, họ luôn cần phải trả lời và thực hiện cho những câu hỏi dưới đây: 1/ How to hire good team: Làm thế nào để tuyển dụng được những người phù hợp vào team của bạn? 2/ How to keep good members: Làm thế nào để giữ những thành viên tốt và giỏi ở lại với mình? 3/ How to fire members: Làm thế nào để những người không phù hợp ra đi trong hoà bình? Với câu hỏi thứ 1: Làm thế nào để tuyển dụng được những người phù hợp vào team của bạn? Thực sự, điều đầu tiên quan trọng nhất mà rất nhiều startup mình gặp thường hay bỏ qua trước khi tuyển dụng đó là, cần phải đề ra Vision /Mission mà nhà sáng lập muốn thực hiện qua startup của mình. Đó là Tầm nhìn và Sứ mệnh, khiến bạn tìm thấy được giá trị tồn tại của startup mình và qua đó là giá trị mang lại của mỗi con người làm startup trong startup đó. Không phải ngẫu nhiên mà trong nội dung chương trình Surge của quỹ đầu tư hàng đầu thế giới là Sequoia Capital dành cho các startup ở giai đoạn Early Stage, nội dung bài học đầu tiên mà họ chia sẻ tới các nhà sáng lập tham gia chương trình đó là Xác định Tầm nhìn và Sứ mệnh cho startup. Trong bài Blog chia sẻ của Founder và General Partner của quỹ Genesia Ventures mình là bác Soichi Tajima, cũng có đề cập tới tầm quan trọng của việc tuyển dụng thành viên startup phải "Culture Fit", là người phù hợp với văn hoá startup của bạn, mà ở đây chính là Tầm nhìn và Sứ mệnh hướng đến, và Giá trị tồn tại của startup bạn. Có nhiều trường hợp xung đột xảy ra giữa các thành viên trong Team đó là sự bất đồng trong tầm nhìn và định hướng trong việc ra quyết định. Sẽ là hoàn hảo nếu startup của bạn có thể tuyển được người vừa có Tài lại vừa có Tầm (cùng tầm nhìn), nhưng nếu bạn đứng trước lựa chọn 1 trong 2 thì, việc chọn người có cùng Tầm sẽ giúp bạn có được người đi cùng dài lâu, luôn tích cực đóng góp và không ngừng hoàn thiện nâng cao nâng lực để đạt được Tầm nhìn và Sứ Mệnh startup bạn đã đặt ra. Ở bài viết của Aytekin Tank (Founder & CEO của JotForm) trên trang Entrepreneur cũng có chia sẻ 9 cách để bạn tuyển được Best Talent cho startup, điều đầu tiên ông cũng có đề cập đến việc xác định Tầm nhìn và Sứ Mệnh của startup. Ngoài ra bạn có thể tham khảo thêm 8 cách còn lại trên nhé! Với câu hỏi thứ 2: Làm thế nào để giữ những thành viên tốt và giỏi ở lại với mình? Đầu tiên, cần phải nhấn mạnh lại Tầm nhìn và Sứ Mệnh của Startup là lý do tồn tại của startup và đó cũng là lý do để ở lại của nhiều người. Ngoài ra, người giỏi luôn muốn làm việc trong môi trường có nhiều người giỏi, môi trường có nhiều cơ hội học tập và thử thách phát triển. Việc của bạn với tư cách nhà sáng lập đó là cần phải tạo một môi trường làm việc tích cực như vậy cho họ. Thêm nữa, bạn cũng cần phải có những quy chế tạo động lực làm việc cho họ. Ở startup có thể mức lương và phúc lợi hiện tại không bằng những công ty lớn có tiềm lực tài chính, nhưng bạn có thể GIVE những nhân tài của mình những "phúc lợi tương lai", đó có thể là cơ hội thăng tiến, cơ hội được có ESOP (Employee Stock Ownership Plan: tạm dịch là Kế hoạch thực hiện quyền sở hữu cổ phần cho người lao động). Việc trao ESOP những nhân viên giỏi không chỉ là cách tạo động lực cho họ ở lại, mà còn có ý nghĩa là tạo tính kết nối và trách nhiệm của họ đóng góp vào sự phát triển chung của Startup bạn. Cuối cùng, điều quan trọng không kém đó là đội ngũ điều hành cần luôn giữ "strong and transparent communication" (Tạo tính kết nối và minh bạch hoá trong giao tiếp) với các nhân viên của mình. Việc ít tính gắn kết trong giao tiếp với các nhân viên, khiến họ không cảm nhận được "nơi thuộc về" của mình trong công ty. "Sự Không Phục" chính là một trong những nguyên nhân lớn các nhân viên lần lượt ra đi. Họ có thể không phục đội ngũ lãnh đạo không chỉ vì Tâm và Tầm, mà còn bởi sự điều hành và quyết định không nhất quán, rõ ràng, thiếu minh bạch và tính công bằng. Với câu hỏi thứ 3: Làm thế nào để những người không phù hợp ra đi trong hoà bình? Một trong những khó khăn và nỗi đau lớn nhất của nhà sáng lập là phải sa thải nhân viên của mình. Thường là khi thấy nhân viên đó chưa đáp ứng được đủ năng lực với công việc, khiến hoạt động của công ty không theo được tiến độ, gây ra nhiều bức xúc với các nhân viên khác trong công ty đó, từ đó chính người đó hay nhiều người khác không còn cảm thấy mình phù hợp ở lại với công ty nữa. Khi đó các nhà sáng lập thường hay chần chừ trong việc sa thải, vì cảm thấy khó xử, không biết làm sao để xử lý êm đẹp nhất, để khi họ rời công ty không quay lại nói xấu sau lưng công ty, gây ảnh hưởng tới hình ảnh và uy tín của công ty. Tham khảo một vài gợi ý hay của cựu COO eBay- Maynard Webb trên trang FastCompay và từ chứng kiến thực tế của mình với các startup quỹ mình đầu tư, dưới đây là những chia sẻ của mình để giúp các nhà sáng lập "vượt khó" và làm tốt hơn việc sa thải nhân viên của mình: Bản thân các nhà sáng lập cần phải nhìn lại, hỏi bản thân là đã tạo môi trường đủ cho họ thành công trong công việc chưa? Nếu là chưa, thì "Người nhân viên đó không sai, chúng ta sai". Tức là bạn cũng có lỗi trong việc không tạo đủ môi trường khiến họ có động lực phát huy hết năng lực của mình. Còn nếu là rồi, thì hãy hỏi bản thân là liệu mình có muốn tiếp tục người này có thêm cơ hội ở lại bằng việc cam kết cải thiện cùng với mục tiêu đề ra không? Nếu có thì hãy ngồi lại với nhân viên đó cùng thực hiện điều này. Còn nếu không thì hãy tiến hành việc chuẩn bị cho nhân viên đó ra đi. Hãy nhớ là phải trân trọng biết ơn những nỗ lực trước đó của nhân viên, và đối xử tốt với họ. Giải thích với họ về lý do để họ ra đi, và nỗ lực tìm cách giúp đỡ họ tìm được các cơ hội khác. Hãy nhớ quy tắc vàng là "Treat everyone way want you’d like to be treated" (hãy đối xử với họ như cách mà bạn muốn được họ đối xử) đặc biệt trong hoàn cảnh trước khi họ ra đi. Nói đến đây, làm mình nhớ tới bức tâm thư khi phải sa thải 25% nhân viên Airbnb của CEO Brain Chesky . Đây là bức tâm thư gây xúc động không chỉ với các nhân viên ra đi, người ở lại, nhà đầu tư của Airbnb mà còn với những người khác trong đó có mình. Bức thư cho thấy sự thành tâm, đau xót, biết ơn những người nhân viên sắp ra đi của mình, đồng thời cam kết hỗ trợ họ về phúc lợi cũng như các cơ hội công việc khác sau khi ra đi. To those of you staying: One of the most important ways we can honor those who are leaving is for them to know that their contributions mattered and that they will always be part of Airbnb’s story. I am confident their work will live on, just like this mission will live on. To those leaving Airbnb, I am truly sorry. Please know this is not your fault. The world will never stop seeking the qualities and talents that you brought to Airbnb…that helped make Airbnb. I want to thank you, from the bottom of my heart, for sharing them with us. Trên đây là bài chia sẻ khá dài nhưng đầy tâm huyết của mình với mong muốn có thể giúp các nhà lập giải quyết bài toán khó trầm kha về CON NGƯỜI, để có cách hiệu quả hơn trong tuyển dụng và trọng dụng nhân tài, cũng như để họ ra đi trong tinh thần nhân văn nhất. Xin cám ơn các bạn đã kiên nhẫn dành thời gian Catchup với mình qua bài Daily Blog ngày hôm nay nhé! Xin chào và hẹn gặp lại các bạn vào ngày mai!

Xin chào ngày mới! Hôm nay hãy Catchup với mình cùng những nội dung thú vị sau đây nhé! Ngày hôm qua tình cờ dạo trên Twitter, mình có bắt gặp một video giới thiệu một sản phẩm phiên bản Beta này: Đó là sản phẩm với cái tên thú vị, không - thể- quên là mmhmm. Người trực tiếp giới thiệu sản phẩm và làm sản phẩm này là Phil Libin từng là CEO của Evernote. Mình rất ấn tượng với cách bác Libin giới thiệu sản phẩm của mình một cách rất tự nhiên, trực quan, dễ hiểu, truyền đạt trọn vẹn thông điệp là mmhmm muốn "Reshape video communication". Trong bối cảnh Covid-19 đã thúc đẩy xu hướng làm việc từ xa, tương tác từ xa, qua đó các ứng dụng họp trực tuyến như Zoom, Google Meet đã rất phát triển, nhưng các ứng dụng này vẫn khiến cho chúng ta dễ cảm thấy thiếu tương tác với những người cùng tham gia họp. Ứng dụng mmhmm giúp bạn dễ dàng thao tác các slide, tạo hình nền và hình ảnh của riêng bạn, tạo ra các bài phát biểu thu hút mang tính tương tác cao hơn. Sản phẩm này có thể dùng kết hợp với Zoom, Google Meet, YouTube, và các dịch vụ video streaming để nâng tầm "sự xuất hiện trực tuyến" của bạn. Sản phẩm này sẽ đặc biệt phù hợp với các bạn làm sales (do làm việc từ xa, và khách hàng từ xa nên sẽ cần phải pitch sale trực tuyến tới khách hàng, nhưng việc thiếu tính tương tác qua những buổi họp trực tuyến từ xa khiến việc chốt sales khó khăn hơn), các bạn làm nội dung như Youtuber (do ứng dụng cũng hỗ trợ tính năng ghi hình lại), bác sĩ tham gia dịch vụ Telemedicine- chuẩn đoán bệnh từ xa (bạn có thể hình dung, bác sĩ sẽ trình chiếu các kết quả chụp X-quang và chỉ ra được chỗ nào không tốt một cách trực quan nhất) . Mình cũng kì vọng, sản phẩm này cũng giúp các bạn founder sẽ tương tác tốt và có bài pitch ấn tượng trước các nhà đầu tư, khiến các bạn gia tăng được tỉ lệ "chốt" đầu tư một cách hiệu quả. Theo như trang The Verge có chia sẻ là, mặc dù mmhmm mới đang là sản phẩm Beta, nhưng đã gọi vốn được 4.5 triệu USD, từ lead investor (nhà đầu tư dẫn dắt) là Sequoia Capital. Sản phẩm này có thể có mô hình kinh doanh theo Freemium- người dùng miễn phí các tính năng cơ bản, và trả tiền cho những tính năng nâng cao Premium phù hợp với nhu cầu sử dụng của mình. Bài đăng video giới thiệu sản phẩm mmhmm của Libin đã thu hút rất nhiều sự ủng hộ từ các "fan" của ông - đó là các nhà đầu tư, các doanh nhân làm business, với nhiều nhận xét và chia sẻ tích cực đánh giá cao tiềm năng của sản phẩm này. Và họ cũng sẽ là khách hàng mục tiêu tiềm năng của mmhmm. Từ cách Libin tương tác, chia sẻ sản phẩm từ lúc đang còn là phiên bản Beta, này khiến mình học được rất nhiều cách ông tương tác với người dùng tiềm năng của mình, tạo Awareness cho những người đó, từ đó tạo ra một fan base nhất định cho sản phẩm của mình trước cả khi nó chính thức được launch. Nhân tiện đây, mình xin chia sẻ dưới đây là bảng hướng dẫn bao quát, đầy đủ các cách tiếp cận khách hàng và bán hàng hiệu quả, đặc biệt dành cho sản phẩm SaaS (Software-as-a-Service: Phần mềm dịch vụ). Ở mỗi giai đoạn : Awareness Stage (Giai đoạn "đánh tiếng" khách hàng) , Avaluation Stage (Giai đoạn khách hàng cân nhắc mua), Purchase Stage (Giai đoạn ra quyết đinh mua), đều cần có những cách tiếp cận phù hợp, liên kết với nhau một cách hiệu quả. Qua phần giới thiệu sản phẩm mmhmm đang ở giai đoạn Awareness Stage của Libin, có thể thấy ông ấy đã dùng những cách tiếp cận: Làm video "How-to" hướng dẫn người dùng tiềm năng dùng sản phẩm, và đăng nó trên các kênh mạng xã hội tương tác với người dùng tiềm năng. Libin đã làm rất tốt cho giai đoạn này, đã thu về cho mình sự nhận biết và ủng hộ sản phẩm từ rất nhiều người dùng tiềm năng. Tiếp theo, sau khi sản phẩm này được ra mắt chính thức trong một vài tháng tới, 2 giai đoạn tiếp là Avaluation Stage (Giai đoạn khách hàng cân nhắc mua), Purchase Stage (Giai đoạn ra quyết đinh mua) với những cách tiếp cận khách hàng hợp lý nữa, sẽ là chìa khoá giúp mmhmm gia tăng lượng người dùng khủng sắp tới. Hi vọng bài chia sẻ trên đây của mình sẽ giúp cho các bạn làm startup tham khảo được cách tiếp cận với khách hàng tiềm năng từ những ngày đầu sản phẩm được "thai nghén" của Libin với sản phẩm đầy hứa hẹn mmhmm. Xin cám ơn các bạn đã kiên nhẫn dành thời gian Catchup với mình qua bài Daily Blog ngày hôm nay nhé! Xin chào và hẹn gặp lại các bạn vào ngày mai!

Xin chào các bạn! Đến hẹn lại lên, hôm nay hãy catchup cùng mình với những nội dung dưới đây nhé! Ngày 7/7 vừa qua, theo trang DealstreetAsia đưa tin, một trong những quỹ đầu tư hàng đầu quốc tế là Sequoia Capital vừa mới gây quỹ thành công với 2 fund (quỹ) mới với tổng số tiền là 1.35 tỉ USD, dành riêng cho thị trường Ấn Độ và Đông Nam Á. Trong đó, ngân sách số vốn đầu tư dành cho riêng thị trường Đông Nam Á chiếm 20~30%. Hiện nay, Sequoia một trong những quỹ hiếm hoi ở thị trường những nước đang phát triển này có các quỹ đầu tư phủ rộng hết các stage (giai đoạn) của startup: Giai đoạn Seed (Nổi tiếng với chương trình Surge với ngân sách là 200 triệu USD từ năm 2018), với lần gây quỹ 1.35 tỉ USD lần này sẽ bổ sung tiếp giai đoạn Venture (với ngân sách là 525 triệu USD), và giai đoạn Growth (với ngân sách là 825 triệu USD). Đầu tiên, khi mình đọc được tin này, mình cảm thấy mừng. Mừng cho cả Sequoia Capital và mừng cho cả hệ sinh thái khởi nghiệp Đông Nam Á trong đó có Việt Nam mình. Với một quỹ đầu tư, có thể đầu tư vào startup ở hết các giai đoạn, đi theo và hỗ trợ doanh nghiệp từ những ngày đầu tiên tới ngày thành công, trong một khoảng thời gian dài với một nguồn lực hỗ trợ dồi dào như vậy quả là không phải quỹ đầu tư nào cũng có thể làm được. Đúng là chỉ có những quỹ đầu tư hàng đầu như Sequoia mới có thể tập hợp gây quỹ được một lượng tiền đầu tư 1.35 tỉ USD lớn như vậy. Xin chúc mừng Sequoia! Bản thân ở quỹ đầu tư Genesia Ventures mình đã từng cùng đầu tư với Sequoia ở thị trường Indonesia 2 startup (Qoala và Bobobox), và ở Việt Nam cùng đầu tư vào 1 startup (BuyMed). Điều đầu tiên mình cảm nhận được đó chính là sự chuyên nghiệp và sự ưu tú ở mỗi nhà đầu tư tại quỹ Sequoia. Ngoài ra, họ hỗ trợ các startup rất nhiều từ vòng Seed thông qua chương trình Surge, để training các startup những điều căn bản nhưng vô cùng quan trọng mà hay bị bỏ lỡ ở những startup giai đoạn sơ khai, đó là định hướng xây dựng tổ chức, văn hoá công ty có thể mở rộng (scalabe), với tầm nhìn và sứ mệnh lớn lao, đầy tham vọng. Vì vậy, việc Sequoia ra tăng hoạt động đầu tư startup ở khu vực Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam đó là một tin vui cho các startup Việt Nam mình, để có được thêm cơ hội đầu tư và hỗ trợ chuyên nghiệp từ một trong những nhà đầu tư hàng đầu thế giới này. Sau khi cảm thấy mừng với 2 điều trên, thì tiếp theo, mình cảm thấy "áp lực một cách tích cực", có nhiều động lực phấn đấu để trở thành nhà đầu tư tốt hơn nữa. Theo như trang The Leader đưa tin với tựa đề: "Quỹ đầu tư khởi nghiệp tại Việt Nam tăng 'nóng' có chia sẻ, trong năm 2019, có 61 quỹ đầu tư, phần lớn là nước ngoài, có hoạt động đầu tư vào doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo Việt Nam, tăng 50% so với năm 2018. Cùng với đó, theo báo cáo của quỹ đầu tư ESP Capital và Cento Ventures cho thấy, Việt Nam vươn lên đứng thứ 3 trong số các quốc gia ASEAN về tốc độ tăng trưởng của hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo, chỉ sau Indonesia và Singapore; lượng vốn đầu tư mạo hiểm tăng từ 5% năm 2018 lên 17% năm 2019 trong tổng vốn đầu tư cho startup ở khu vực. Ngoài ra tổng số vốn đầu tư cho doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo Việt Nam năm 2019 đạt 851 triệu USD. Trong nửa đầu năm 2020, mặc dù tình hình dịch Covid-19 diễn ra phức tạp và gây ra khó khăn chung cho tình hình gọi vốn khởi nghiệp toàn cầu, ở Việt Nam con số này đạt 184 triệu USD với 28 thương vụ mới được thực hiện. Ngày càng nhiều nhà đầu tư khởi nghiệp trong và ngoài nước, lạc quan vào tiềm năng phát triển vượt bậc của Việt Nam, và gia tăng hoạt động đầu tư startup ở Việt Nam. Điều đó có nghĩa là, các startup có nhiều sự lựa chọn nhà đầu tư hơn, và các nhà đầu tư phải nỗ lực tốt hơn nữa để...được CHỌN. Nói đến việc quỹ đầu tư phải nỗ lực hơn để được nhà sáng lập lựa chọn đồng hành, đó là việc nghe tưởng như là "xa xỉ" hiện nay, nhưng ở quỹ đầu tư Genesia Ventures mình đã chứng kiến điều đó xảy ra ở thị trường Nhật Bản và Indonesia. Ở đó, hệ sinh thái khởi nghiệp của họ phát triển hơn cả về số lượng và chất lượng, của cả startup lẫn nhà đầu tư khởi nghiệp. Vì vậy, sự cạnh tranh để được chọn diễn ra mạnh mẽ hơn. Genesia Ventures còn có mục tiêu cụ thể là trở thành VC được chọn bởi top 5% nhà sáng lập xuất sắc nhất. Bởi trên thực tế, theo quỹ đầu tư z16z có chia sẻ "The VC Power Law Curve" thì chỉ 6% thương vụ đầu tư là Đại thành công mang tới 60% lợi nhuận thu về. Vì các nhà đầu tư luôn luôn phải tìm ra và big bet (cá cược lớn) vào "6%" thương vụ đó. Và như mình đã chia sẻ ở những bài Blog trước về top 7 điều quan trọng để đánh giá startup tiềm năng, thì càng ở giai đoạn early stage, yếu tố Team: Con người, đội ngũ sáng lập chiếm tỉ lệ càng cao. Vì Team càng xuất sắc ban đầu thì các yếu tố khác như chiến lược kinh doanh, tìm ra sản phẩm phù hợp với thị trường,.. đều có thể được điều chỉnh, thực hiện tốt về sau. Vì vậy, để có thể đạt được mục tiêu: là VC được chọn bởi top 5% nhà sáng lập xuất sắc nhất, ở Genesia Ventures mình phải luôn nỗ lực để trở thành một VC tốt, tốt hơn nữa. Gần đây mình có đọc được bài blog của Partner Christoph Janz ở quỹ đầu tư Point Nine Capital, có viết chia sẻ về "Good VCs, bad VCs" mà mình cảm thấy rất hay và tâm đắc, coi đó là kim chỉ nam để mình cũng như Genesia Ventures phấn đấu trở thành một VC được công nhận là Good VC. Dưới đây là những nội dung quan trọng, mình xin được lược dịch để chia sẻ tới các bạn: Một VC tốt là luôn "có mặt" mọi lúc đồng hành với startup của họ 24/7. Khi nhà sáng lập cần, VC có thể xắn tay áo lên làm mọi thứ để giúp đỡ: từ làm nhà tuyển dụng nhân tài cho startup, thỉnh thoảng làm "chuột bạch" (beta tester) trải nghiệm sản phẩm mới của startup, rồi làm cố vấn cá nhân cho nhà sáng lập mỗi khi họ cần lời khuyên cho startup của họ. Một VC tốt là họ luôn không chỉ đáp ứng hỗ trợ theo những yêu cầu của nhà sáng lập, mà VC đó còn hiểu những khó khăn thách thức của startup, và luôn luôn "đau đáu" tìm ra giải pháp giải quyết những khó khăn đó cho startup của mình. Một VC tốt là tôn trọng và tin tưởng nhà sáng lập, không cố "run the show" kiểm soát startup thay nhà sáng lập. VC đó có thể đưa ra những lời khuyên, thông tin hữu ích cho nhà sáng lập, nhưng không cố gắng là bên ra quyết định thay cho nhà sáng lập. Một VC tốt là VC không đầu tư vào hai hay nhiều công ty mà cạnh tranh trực tiếp lẫn nhau. Thay vào đó, VC sẽ đầu tư "all-in " tập trung nguồn lực hỗ trợ vào một công ty startup mà họ đánh giá là tiềm năng nhất. Một VC tốt biết rằng sự may mắn đóng vai trò lớn trong đầu tư. Nhưng VC đó cũng biết rằng họ phải liên tục chứng minh giá trị của mình và chứ không chỉ dựa vào những thành tích từ việc đầu tư vào startup trước đó. Một VC giỏi cũng không có một cái tôi lớn, là một người biết lắng nghe. Một VC tốt nỗ lực xây dựng mối quan hệ đầu tư dài hạn với startup của họ. Họ luôn tối ưu hoá mối quan hệ cùng thắng win-win, để tối ưu hoá "runway" cho long run với startup. Một VC tốt luôn cởi mở chia sẻ kiến thức của mình với các startup và nhà đầu tư khác, vì họ hiểu rằng cộng đồng đầu tư khởi nghiệp không phải là zero-sum game, phải cạnh tranh một mất một còn, mà là cùng thắng. Trên đây là những điều quan trọng mình luôn nhắc nhở chính bản thân mình phải nỗ lực không ngừng để trau dồi thành một VC tốt thực sự, để được CHỌN bởi những nhà sáng lập xuất sắc nhất, để cùng hỗ trợ startup phát triển thành công. Và mình tin rằng ở Việt Nam sẽ rất nhanh thôi, hệ sinh thái khởi nghiệp sẽ phát triển vượt bậc hơn, ở đó, các VC cũng cần phải nỗ lực để tốt hơn, tỉ lệ thuận với sự gia tăng cả số lượng và chất lượng của startup Việt Nam mình. Xin cám ơn các bạn đã kiên nhẫn dành thời gian Catchup với mình qua bài Daily Blog ngày hôm nay nhé! Xin chào và hẹn gặp lại các bạn vào ngày mai!

Xin chào các bạn! Xin lỗi đã để cho các bạn phải chờ lâu cho bài blog hôm nay của mình nhé! Chắc hẳn các bạn thắc mắc tại sao mình lại chọn đề tài này phải không? Một sản phẩm âm nhạc của một ca sĩ trẻ có điều gì khiến mình chọn để phân tích ra những điều mà startup có thể học hỏi được? Chắc các bạn ở đây không ai không biết về ca sĩ Sơn Tùng M-TP, và việc ca sĩ này vừa ra mắt một bài hát mới tên là "Có chắc yêu là đây" vào ngày 5/7 vừa qua. Và chắc cũng không còn nhiều người ngạc nhiên với những tiêu đề hot về những thành tích ca sĩ này đạt được sau khi phát hành kiểu như: "Có Chắc Yêu Là Đây" của Sơn Tùng M-TP "càn quét" sau 12 giờ: Kỷ lục 12 triệu view, #1 Châu Á, #1 Canada, #2 thế giới và nhiều hơn thế nữa! - Kênh 14 Sơn Tùng M-TP lập nhiều kỷ lục thế giới với MV 'Có chắc yêu là đây' - Báo Thanh Niên Mình rất thích câu trích dẫn của Huyền Chip trong bài viết về xác suất thống kê và định nghĩa xác suất của thành công trên trang Vietcetera: Thành công một lần là may rủi. Thành công hai lần là trùng hợp ngẫu nhiên. Thành công ba lần thì mới tin là tài năng. Bài hát "Có chắc yêu là đây" không phải là thành công đầu tiên của ca sĩ này, mà cũng không phải lần thứ hai, vì ca sĩ này trước đó đã có không dưới 5 ca khúc lập những kỉ lục, các bài sau đầu phá vỡ những kỉ lục trước đó do ca sĩ này lập nên. Vì vậy, có thể dùng từ "Tài Năng" cho ca sĩ Sơn Tùng M-TP. Đã có nhiều bài báo tuyên dương ca sĩ này là "Bậc thầy Marketing" tạo nên những MV Triệu View. Nhưng, dưới góc nhìn của một nhà đầu tư startup và theo sát hỗ trợ startup phát triển, mình đánh giá 3 điều dưới đây các startup có thể học hỏi được trong việc tạo ra sản phẩm thành công, và duy trì sự thành công đó bằng việc vượt lên chính mình qua mỗi sản phẩm, từ ca sĩ tài năng này: 1/ High Retention Rate: Tạo sản phẩm khiến khán giả nghe đi nghe lại nhiều lần 2/ Network Effect: Tận dụng hiệu ứng mạng tạo tính lan truyền 3/ Passion: Niềm đam mê không từ bỏ của một Người làm sản phẩm 1/ High Retention Rate: Tạo sản phẩm khiến khán giả nghe đi nghe lại nhiều lần Như mình có chia sẻ ở bài Daily Blog trước về 7 tiêu chí đánh giá một startup tiềm năng, tiêu chí đứng đầu cho Product-Market-Fit (Sản phẩm phù hợp với thị trường) là High Retention Rate (Tỉ lệ khách hàng quay trở lại sử dụng cao). Để biết các bài hát của Sơn Tùng M-TP có đạt được tiêu chí này hay không, thì chúng ta hãy cùng phân tích Audience Journey ( Hành trình của người nghe nhạc) nhé: Nghe lần thứ 1: Thấy giai điệu bắt tai, cơ thể muốn nhún nhảy theo, video và ca sĩ visual đẹp mắt, nhưng chưa nghe rõ ca từ và chưa hiểu ý nghĩa toàn bộ bài hát. Nên tiếp theo họ sẽ ấn nút Replay. Nghe lần thứ 2: Lần này bật phụ đề tiếng Việt nghe cùng, lúc này hiểu hơn ý nghĩa cùng với cảm nhận giai điệu bắt tai ấy đã thấm hơn, hay hơn. Miệng bắt đầu hát theo ca từ đó, nhưng nhạc nhanh quá hát không đuổi tới được. Nên tiếp theo họ sẽ ấn nút Replay. Nghe lần thứ 3: Lần này vẫn thấy hay, vừa nghe vừa xem lyrics để hát cùng, rồi tiện tay xuống xem phần comment đọc xem mọi người nhận xét gì. Comment quá nhiều, không đọc hết trong lần này. Nên tiếp theo họ sẽ ấn nút Replay. Nghe lần thứ n: Và cứ như thế người nghe cuốn vào giai điệu bài hát cùng với nút Replay Điều đầu tiên có thể khẳng định công thức cho Số lượt nghe nhạc của ca sĩ này luôn cao là = Âm nhạc nghe hay và catchy (bắt tai) + Bậc thầy làm Marketing (đã đề cập ở trên) + Khả năng khơi gơi sự tò mò sẵn có trong mỗi người là HIỂU được hết ý nghĩa bài hát và nếu được là thuộc được bài hát đó Do có dù có nhiều ý kiến trái chiều về việc nhạc của Sơn Tùng M-TP không rõ lời, phải xem phụ đề để hiểu, nhưng mình coi đó là cách làm nhạc khôn ngoan tạo trigger (yếu tố kích hoạt) để người nghe phải nghe đi nghe lại đến hiểu và nhớ lời thì thôi. Mà cái hay là nhạc vốn dĩ đã bắt tai nên dù nghe nhiều cũng khó đạt được tới điểm bão hoà nếu chưa nghe tới vài chục lần. Điều mà startup có thể học được ở đây, đó là nằm ở cách tạo trigger (yếu tố kích hoạt) việc quay lại sử dụng sản phẩm của người dùng. Có rất nhiều startup mà mình biết đã tạo yếu tố này bằng việc tặng discount phiếu giảm giá cho khách hàng có lần sử dụng tiếp theo. Nhưng cá nhân mình nghĩ đây là yếu tố mang tính ngắn hạn chỉ để có lần sử dụng thứ 2, nên startup cần có cái nhìn dài hạn hơn, để khách hàng của bạn thường xuyên quay trở lại sử dụng sản phẩm của mình một cách tự nhiên và nhiều lần hơn nữa. Có một startup đình đám về dịch vụ bảo hiểm và sử khoẻ bên Trung Quốc tên là Ping An Good Doctor đã làm điều này rất tốt. Ứng dụng này đã tạo yếu tố kích hoạt gián tiếp, bằng cách khuyến khích người dùng hằng ngày mở ứng dụng ra để họ có thể được cập nhật số bước đi bộ trong ngày của họ, từ đó được thưởng điểm sử dụng cho các dịch vụ như gói khám sức khoẻ nằm trong ứng dụng Ping An Good Doctor. Đây chính là cách họ kích hoạt sự tò mò về thành tích đi bộ cũng như phần thưởng mà người dùng có được trong một ngày, để từ đó tạo ra được lượng người dùng quay trở lại ứng dụng mỗi ngày và tiếp tục sử dụng các dịch vụ của PingAn Good Doctor. 2/ Network Effect: Tận dụng hiệu ứng mạng tạo tính lan truyền Ở bài Blog trước mình cũng có đề cập tới khái niệm này- là một trong những yếu tố quan trọng nhất tạo nên lợi thế cạnh tranh (Moat) cho startup. Network Effect- Hiệu ứng mạng: là việc gia tăng người dùng mới sử dụng sản phẩm của bạn sẽ làm gia tăng lợi ích cho những người dùng trước đó. Reid Hoffman cũng có đề cập trong cuốn sách Blitzscaling- Tăng trưởng thần tốc của mình về vai trò của yếu tố này như sau: Sự kỳ diệu của hiệu ứng mạng là chúng tạo ra vòng lặp phản hồi tích cực để mang lại sự tăng trưởng và giá trị siêu tuyến tính. Vậy ở sản phẩm âm nhạc của Sơn Tùng M-TP đã tạo ra hiệu ứng mạng theo những cách nào? Đầu tiên, vòng lặp hiệu ứng mạng bắt đầu từ việc càng nhiều người xem video âm nhạc của ca sĩ này, sẽ đóng góp thêm nhiều comment, like và share cho những người khác. Những người xem khác sẽ được "hưởng lợi" từ việc đọc comment (không phủ nhận một điều là có rất nhiều người xem trong đó có mình thấy hứng thú với việc đọc comment của những người khác) và tương tác qua comment với những người xem khác. Việc càng có thêm nhiều người xem, share và comment, sẽ khiến sản phẩm lọt vào top trending, sẽ thu hút sự chú ý đón xem nhiều hơn nữa từ những người dù không phải là fan nhưng tò mò với những điều mới là trending. (Tham khảo ở đây) Liên quan tới hiệu ứng mạng ở trên, sản phẩm âm nhạc này còn dụng kênh phân phối mang tính "lan truyền" phần chính là qua kênh Youtube, khi người nghe sản phẩm này thu hút thêm nhiều người nghe hơn nữa, và những người đó lại mời gọi những người khác qua tính năng dễ dàng được chia sẻ link Youtube trên các nền tảng mạng xã hội khác. Cùng với đó là FOMO (Fear of missing out: Hội chứng sợ bỏ lỡ) các bài share trên mạng xã hội, đã khiến mọi người tò mò click vào xem thử. Tất cả sự kết hợp hài hoà của các yếu tố, hiệu ứng mang tính "lan truyền" này đã giúp các sản phẩm âm nhạc của Sơn Tùng M-TP đạt được nhiều lượt view một cách nhanh chóng. Điều mà các startup có thể học được ở đây, đó chính là luôn cần phải tạo ra hiệu ứng mạng trong sản phẩm của mình, để người dùng cũ mời gọi người dùng mới tới sử dụng một cách tự nhiên, và mang tính lan truyền. Hiệu ứng mạng có nhiều loại và các cấp độ mạnh yếu khác nhau. Các bạn có thể tham khảo thêm bài viết của quỹ đầu tư a16z và Hackernoon để có thể tìm ra hiệu ứng mạng và cấp độ phù hợp cho mô hình kinh doanh của mình nhé! 3/ Passion: Niềm đam mê không từ bỏ của một Người làm sản phẩm Ở ca sĩ Sơn Tùng M-TP và các bạn startup có một điểm chung đó là Người làm sản phẩm. Sẽ không có sản phẩm nào là hoàn hảo hoàn toàn, sẽ có ý kiến khen chê khác nhau. Đặc biệt, trước những ý kiến chê, chỉ trích cũng không khiến những người làm sản phẩm nản lòng, lùi bước. Họ biết biến những điều đó giúp làm hoàn thiện sản phẩm của mình hơn, mỗi sản phẩm sau đều ghi dấu sự trưởng thành và hoàn thiện hơn sản phẩm trước. Còn nhớ cách đây 3, 4 năm, khi mà làn sóng chỉ trích ca sĩ Sơn Tùng M-TP đạo nhạc diễn ra mạnh mẽ từ giới chuyên môn, tới khán giả. Mỗi sản phẩm của ca sĩ này tung ra đều auto bị "soi" điểm giống nhau với một ca sĩ hay một giai điệu ở nước ngoài nào đó để tìm ra manh mối cho sự "đạo nhạc". Dưới áp lực không tưởng đó, những tưởng ca sĩ này sẽ chùn bước, không thể cho ra những sản phẩm hay tiếp theo. Nhưng không, cho tới hôm nay, ca sĩ này vẫn tiếp tục theo đuổi với đam mê viết nhạc, làm nhạc và được hát của mình. Và những tác phẩm âm nhạc được ca sĩ này tạo ra liên tục tạo hit, bài hát sau phá vỡ những kỉ lục được tạo ra từ bài hát trước. Làm startup cũng vậy, đặc biệt là làm startup ở những nước đang phát triển như Việt Nam chúng ta, dễ mang tâm lý bị chỉ trích sao chép ý tưởng từ các nước tiên tiến đi trước. Grab cũng một thời bị coi là Copycat (sao chép) từ mô hình Uber, hay Be cũng đã từng bị coi là Copycat từ Uber hay Grab. Nhưng hãy xem Grab đã đạt được những gì? Grab đã thắng được Uber ở thị trường Đông Nam Á và khiến Uber hoàn toàn mất sự hiện diện ở thị trường này từ năm 2018. Để làm được điều đó Grab đã không ngừng cải thiện chất lượng sản phẩm, kiên trì tận dụng lợi thế am hiểu địa phương để "địa phương hoá" ở mỗi nước Grab có mặt ở khu vực Đông Nam Á. Vì vậy, các startup chúng ta hãy tích cực tham khảo các mô hình kinh doanh ở các thị trường nước bạn vì họ đã đi trước mình để kiểm chứng đâu là mô hình tốt và không tốt cho sự phát triển, qua đó để chúng ta học hỏi và áp dụng linh hoạt phù hợp với địa phương mình. (Lưu ý, không phải mô hình ở đất nước nào cũng có thể áp dụng được với startup ở Việt Nam, các startup cần tham khảo mô hình ở các nước có văn hoá, thói quen và hành vi người dùng cùng với sự phát triển của thị trường gần giống với Việt Nam nhất. Ví dụ như là Trung Quốc, Ấn Độ, Indonesia là 3 nước có nhiều case study là nguồn tham khảo hữu ích cho các startup Việt Nam mình.) Ngoài ra, làm sản phẩm đi cùng với sự đam mê và sự bền bỉ là điều không thể thiếu. Sản phẩm ban đầu của bạn có thể chưa hoàn thiện, nhận nhiều lời chê từ người dùng, nhưng đừng nản chí, hãy tập trung vào những ý kiến góp ý mang tính xây dựng để mài giũa sản phẩm tốt hơn từng ngày để có được nhiều hơn sự đón nhận từ người dùng, không ngừng hoàn thiện dù cho tới ngày được cho là thành công. Đó chính là tinh thần của những Người làm sản phẩm. Trên đây là 3 điều quan trọng mà mình đã quan sát, phân tích và rút ra được cho các startup có thể học hỏi từ thành công các sản phẩm âm nhạc của ca sĩ Sơn Tùng M-TP. Hi vọng, những điều này sẽ giúp ích và truyền cảm hứng cho mọi người trong việc xây dựng startup thành công cho mình. Xin cám ơn các bạn đã kiên nhẫn dành thời gian Catchup với mình qua bài Blog dài đầy tâm huyết của mình ngày hôm nay nhé! Xin chào và hẹn gặp lại các bạn vào ngày mai!

Xin chào các bạn! Hôm nay là ngày đầu tiên của tháng 7, đồng nghĩa là ngày đầu tiên của một quý làm việc mới. Chắc hẳn mọi người đều có cho mình những mục tiêu mới và niềm hứng khởi mới? Mình cũng đã lên các mục tiêu cùng kế hoạch mới cho công việc và cuộc sống của mình. Một trong những mục tiêu đó là hằng ngày trải nghiệm học hỏi nhiều hơn nữa để có thể đều đặn chia sẻ những thông tin bổ ích tới các bạn thông qua Blog này, để góp phần nhỏ bé vào sự phát triển chung của cộng đồng khởi nghiệp ở Việt Nam. Mình mong có thể tiếp tục nhận được sự ủng hộ đón đọc của mọi người. Hôm nay hãy cùng catchup cùng mình với những nội dung sau đây nhé: 1/ Good Article of the Day: Top 7 things to look for when evaluating a business idea Đây là bài viết trên Newsletter của Lenny Rachitsky, người vừa có kinh nghiệm phát triển sản phẩm với vai trò là Growth PM của Airbnb, vừa là nhà đầu tư vào startup, nên góc nhìn của anh đều khá đa chiều và toàn diện. Đây là một trong những bài mình nghĩ rất có ích không chỉ dành cho các nhà đầu tư khởi nghiệp như mình, mà còn dành cho tất cả những anh chị em đang làm startup. Dưới đây là 7 checklist quan trọng trong việc đánh giá một ý tưởng kinh doanh là khả thi. 1. Product-Market Fit: Sản phẩm phù hợp với thị trường ー Liệu người dùng mục tiêu có thực sự muốn sản phẩm của bạn? “The only thing that matters is getting to product-market fit.” — Marc Andreessen Thước đo đánh giá cho sản phẩm của bạn đạt Product Market Fit: Tỉ lệ khách hàng quay trở lại sử dụng cao Tỉ lệ tăng trưởng người dùng theo tháng và năm cao Sản phẩm của bạn vượt trội hơn 10 lần các sản phẩm thay thế khác trên thị trường. Nhận được phản hồi tích cực từ người dùng Người dùng sẵn sàng trả tiền cho dịch vụ của bạn 2. Thị trường tiềm năng — Liệu có nhiều người thực sự muốn sản phẩm của bạn? Thước đo đánh giá cho sản phẩm của bạn nhắm đến một thị trường tiềm năng: Một tập lớn khách hàng bị "bỏ quên" không được phục vụ trong thị trường đó Mong muốn trả tiền cao để có sản phẩm/ dịch vụ của bạn Khách hàng đang thực sự khổ sở với vấn đề mà bạn muốn giải quyết Liệu trong thị trường này có cơ hội có được doanh thu $1B/ năm không? (P/s: doanh thu 1 tỉ đô này là thước đo tham vọng ở quy mô thị trường toàn cầu, với startup ở Việt Nam mình thì có thể thực tế hơn với tham vọng đạt doanh thu 100 triệu đô) Nếu thị trường ban đầu nhỏ, thì nhìn sang các thị trường liền kề và mở rộng nó. 3. Tại sao là bây giờ ー Điều gì đã thay đổi khiến sản phẩm của bạn phù hợp lúc này? Thước đo đánh giá cho sản phẩm của bạn là ĐÚNG thời điểm: Đã có một sự thay đổi tiến bộ trong công nghệ giúp giải quyết vấn đề trong thị trường mục tiêu hiệu quả hơn bất cứ sản phẩm thay thế khác nào. Đã có một sự thay đổi trong việc áp dụng và phổ cập công nghệ đó Đã có sự thay đổi tích cực trong quy chế và pháp luật chấp nhận sản phẩm của bạn. Đã có sự thay đổi trong nhận thức và niềm tin của người dùng sản phẩm. Khi bạn đã tìm ra một kênh phân phối mới sản phẩm tới tay người dùng hiệu quả hơn Chi phí sản xuất sản phẩm đã giảm hoặc giá bán sản phẩm đã tăng đáng kể 4. Kênh phân phối ー Bạn có thể giúp người dùng tìm đến sản phẩm một cách hiệu quả? “Poor distribution — not product — is the number one cause of failure.” — Peter Thiel Thước đo đánh giá cho sản phẩm của bạn đã tìm ra cách tiếp cận tới người dùng một cách hiệu quả: Có một chiến lược phát triển rõ ràng Có một chiến lược phát triển khác biệt Có cách tiếp cận đặc biệt tới tập khách hàng mục tiêu Có kênh phân phối mới khác với các kênh truyền thống Tỉ lệ LTV/CAC (Doanh thu vòng đời khách hàng / Chi phí có được khách hàng) cao 5. Team ー Đây có thực sự là đội ngũ phù hợp nhất xây dựng sản phẩm này? Thước đo đánh giá một đội ngũ phù hợp nhất để xây dựng sản phẩm: A+ founders: Những người sáng lập "hạng A+" về sự xuất sắc và ưu tú trong lĩnh vực đó Những người sáng lập am hiểu sâu sắc vấn đề của người dùng. Những người sáng lập có góc nhìn độc đáo về cơ hội tiềm năng lớn trong thị trường Những người sáng lập đã từng có kinh nghiệm làm việc hoặc hợp tác trước đó, để có đủ niềm tin và sự ăn ý kết hợp nhất định. Những người sáng lập có thể "move fast", hành động nhanh, quyết liệt và hiệu quả 6.  Moat: Lợi thế cạnh tranh ー Bạn có thể trở thành số một? Thước đo đánh giá lợi thế cạnh tranh của một startup: Sản phẩm có hiệu ứng mạng (network effects: là việc gia tăng người dùng mới sử dụng sản phẩm của bạn sẽ làm gia tăng lợi ích cho những người dùng trước đó) Sản phẩm có tận dụng được tính quy mô kinh tế (economics of scale: là việc gia tăng sản lượng sẽ giúp tối ưu hoá chi phí sản xuất sản phẩm) Sản phẩm có chi phí chuyển đổi cao (switching costs: là chi phí chuyển đổi sang dịch vụ thay thế khác) Sản phầm có tiềm năng trở thành thương hiệu mạnh, đứng đầu trong tâm trí người dùng Sản phẩm có nguồn cung độc quyền, khiến người dùng tìm đến bạn vì họ không thể tìm được ở nơi nào khác. Sản phẩm có công nghệ độc quyền, hay sáng chế đã đăng kí sở hữu trí tuệ Có quyền truy cập độc quyền (dữ liệu, tài khoản, bảo vệ người dùng theo quy định luật pháp) 7. Mô hình kinh doanhー Liệu nó có khiến startup của bạn đi nhanh và phát triển một cách hiệu quả, bền vững? Thước đo đánh giá một mô hình kinh doanh là hiệu quả, bền vững: Có biên lợi nhuận cao Chi phí có được người dùng (CAC) thấp, Giá trị và lợi nhuận trên mỗi một vòng đời khách hàng (LTV) cao >>> Từ đó, hiệu suất tính trên đầu đơn vị (Unit economics = LTV - CAC > 0 ) là dương, giúp startup nhanh chóng tìm được điểm hoà vốn. Vòng sales tới khách hàng ngắn Có được dòng tiền cao Trên đây là 7 Checklist lớn quan trọng trong việc đánh giá một startup là tiềm năng, đúng và đầy đủ theo góc nhìn của cả nhà đầu tư và đội ngũ làm startup. Không có startup nào là hoàn hảo có đầy đủ hết tất cả mọi thứ luôn cùng một lúc, nhưng checklist này sẽ giúp chúng ta tập trung hơn vào việc bổ sung và hoàn thiện nhiều nhất có thể để hướng tới xây dựng startup phát triển đột phá và bền vững hơn. 2/ Webinar of the Day: My full responses in EdtechAsia Webinar Theo mình có giới thiệu ở Daily Blog trước, mình có tham gia làm khách mời trong buổi hội thảo trực tuyến Edtech Startups in Vietnam: Fueling SEA Asia's Next Wave of Growth, do EdtechAsia tổ chức. Mình và chị Trâm- nhà sáng lập của KYNA và chị Quỳnh- giám đốc phát triển của Zones Startup đã có một buổi trao đổi rất cởi mở với góc nhìn đa chiều đánh giá về khởi nghiệp trong lĩnh vực Edtech (Công nghệ Giáo dục) ở Việt Nam. Dưới đây là câu trả lời đầy đủ của mình cho 4 câu hỏi quan trọng xoay quanh chủ đề này: 1- Định vị startup về Edtech của Việt Nam trong khu vực theo góc nhìn của nhà đầu tư là gì? Trong khu vực Đông Nam Á, chỉ tính riêng mảng e-learning đã có ước tính khoảng 17 tỉ đô vào năm 2023, thì Việt Nam trong đó cũng được ước tính đạt giá trị 3 tỉ đô vào cùng năm. Ngoài ra, theo nghiên cứu của Ambient Insight, Việt Nam được xếp hạng 1 trong 10 thị trường hàng đầu với mức tăng trưởng e-learning lớn nhất thế giới với tỷ lệ tăng 44,3% trong năm ngoái. Đi cùng với tỉ lệ sử dụng Internet là 70% tại thời điểm tháng 1/2020 và điện thoại thông minh cũng ngày càng gia tăng chiếm vị trí cao trong vực, đã thúc đẩy việc tiếp cận với nội dung học trực tuyến dễ dàng hơn. Ngoài ra không thể không nhắc đến tinh thần đề cao việc học tập ở Việt Nam rất cao, từ mảng K-12 (chương trình giáo dục từ lớp 1 tới lớp 12), tới mảng đào tạo ngoại ngữ, đào tạo phát triển nghề nghiệp đều có nhu cầu cao trong thị trường. Đó đều là những cơ sở để đánh giá tiềm năng và cơ hội rất lớn trong thị trường này dành cho các startup Edtech ở Việt Nam. 2- Bạn đánh giá việc các công ty Edtech ở khu vực vào thị trường Việt Nam là cơ hội hay là thách thức đối với các startup Edtech nội địa? Việc các đối thủ ngoại vào thị trường Việt Nam cho thấy cơ hội nhiều hơn thách thức đối với các startup Edtech nội địa mình. Đó là cơ hội cùng khai phá educate thị trường, cùng với đó là cơ hội được học hỏi lẫn nhau những điều hay, điều mới từ đối thủ nội ngoại để có thể linh hoạt áp dụng vào startup của mình. Mặt khác, làm startup về Edtech mang tính đặc thù của ngành đó là cần sự chỉn chu trong chất lượng nội dung học và dịch vụ, cùng với sự am hiểu học sinh mang tính địa phương đó là thách thức chung cho cả 2 bên. Ngoài ra, việc gia tăng các bên tham gia vào thị trường này, sẽ khiến chi phí có được người học (CAC) ngày càng cao, đồng thời cạnh tranh sẽ khiến mức giá học giảm xuống (LTV cũng sẽ giảm đi), sẽ cũng là thách thức chung cho startup Edtech nội địa và nước ngoài phải tìm ra mô hình khác biệt, phát triển bền vững, tập trung vào giá trị cốt lõi là chất lượng và trải nghiệm học tập cao, hiệu quả cho học sinh. 3- Đâu là những điểm khác biệt lớn Trước và Sau Covid-19 trong việc chuyển đổi số giáo dục? Giai đoạn lockdown toàn dân ở nhà gần 1 tháng vì Covid-19 ở Việt Nam trong thời gian qua, đã tạo điều kiện "không thể tốt hơn" cho toàn ngành giáo dục triển khai chuyển đổi toàn diện từ trường tư thục tới trường công. Các thầy cô giáo giảng dạy trước máy quay, và các em học sinh ngồi học trước màn hình máy tính hoặc điện thoại. Đó là hiện tượng sẽ khó mà xảy ra sớm như vậy nếu không có Covid-19 buộc mọi người làm vậy. Những thói quen học trực tuyến được hình thành trong 1 tháng đó, sẽ phần nào bị ảnh hưởng và duy trì trong bối cảnh giờ đây các em học sinh đã tới trường học bình thường. Do đó, "trạng thái bình thường mới" được cho là nằm ở sự giao thoa linh hoạt giữa 2 hình thức học Online (học mọi lúc mọi nơi) và hình thức học Offline (gia tăng tính tương tác cao và duy trì động lực học tập). 4- Bạn đã thấy những giải pháp công nghệ sáng tạo đối mới ở startup Edtech nào mà có hiệu quả trực tiếp trong giai đoạn Covid-19 này? Như quan điểm mình đã đề cập ở trên, đối với ngành giáo dục thì "KPI" chính là nằm ở tính hiệu quả của đào tạo, cụ thể là nằm ở tính linh hoạt và dễ dàng tiếp cận với cơ hội học tập từ đó tính tương tác và duy trì động lực học tập sẽ tạo ra kết quả cao trong việc đào tạo. Vì vậy, công nghệ dù sáng tạo hay tiên tiến tới đâu cũng sẽ là một mắt xích nằm trong đó, điều cần thêm nữa là tính tương tác giữa người học và người dạy, tạo môi trường duy trì đông lực học tập cho học sinh. Do đó chúng ta cần một giải pháp toàn diện kết hợp với nhau. Quan điểm và tầm nhìn này, là lý do mà quỹ đầu tư Genesia Ventures mình quyết định đầu tư vào startup Edtech tên là Manabie- công ty giáo dục mang tới trải nghiệm học tập kết hợp cả nền tảng học Online và trung tâm học Offline. Manabie không chỉ áp dụng linh hoạt yếu tố công nghệ để tối ưu hoá trải nghiệm và hiệu quả học tập cho các em học sinh K-12, mà còn rất chú tâm vào phát triển nội dung học chất lượng cao. Và mình tin là đây sẽ là hướng đi đúng đắn, bền vững cho startup Edtech ở thị trường Việt Nam hậu Covid-19. Xin cám ơn các bạn đã kiên nhẫn dành thời gian Catchup với mình qua bài Daily Blog ngày hôm nay nhé! Xin chào và hẹn gặp lại các bạn vào ngày mai!

Xin chào cả nhà! Hôm nay mọi người có một ngày làm việc thế nào? Sau một trận ốm ở tuần trước, tuần này mình quay trở lại với guồng quay bận rộn, mà thậm chí còn bận rộn hơn trước ốm, vì nhiều lịch hẹn tuần trước phải lùi sang tuần này. Nhưng mình đã "sạc" đủ năng lượng để có thể catchup với nhiều startup và mọi người nhất có thể. Hôm nay, mình đã có 3 buổi họp, đều liên quan tới Venture Builder. Các buổi họp này kiến mình có nhiều suy nghĩ về vấn đề cũng như hướng giải quyết giúp họ phát triển trong hệ sinh thái khởi nghiệp ở Việt Nam. Mình sẽ chia sẻ cụ thể những điều đó trong Daily Blog ngày hôm nay: 1/ Thoughts of the Day: About Venture Builder in Vietnam Dành cho những bạn đọc chưa biết về khái niệm Venture Builder: Venture Builder (VB) được coi như là "nhà máy sản xuất startup", VB tự xây dựng startup từ những ý tưởng và nguồn lực của chính họ. Ví dụ tiêu biểu trong khu vực Đông Nam Á có Rocket Internet, ở Việt Nam thì có SeedCom, STI, Fram^,... Bài viết trên trang e27 có chia sẻ rất chi tiết, dễ hiểu về sự khác nhau giữa Venture Capital (VC) và Venture Buider (VB) theo bảng như bên dưới. Mình phải công nhận về vai trò quan trọng của VB ngày càng được khẳng định trong hệ sinh thái khởi nghiệp. Nếu không có Rocket Internet, thì sẽ không có Lazada. Nếu không có SeedCom, thì sẽ không có The Coffee House như chúng ta thấy ngày nay. Mặc dù những năm gần đây, VC gia tăng hoạt động đầu tư startup ở Việt Nam, nhưng vẫn có rất nhiều startup chưa thể tiếp cận được nguồn vốn từ VC, thì VB được coi là mảnh ghép một phần nào chỗ thiếu đó, đồng thời đóng vai trò quan trọng làm cầu nối giữa startup và VC cho những vòng gọi vốn tiếp theo. Với vai trò ý nghĩa VB như trên, các VC như bên mình cũng rất tích cực xây dựng mối quan hệ với VB, để có được kênh tiếp cận với các startup tốt để đầu tư. Cá nhân mình cũng rất ngưỡng mộ những người "xây startup" ở VB, vì kinh nghiệm cũng như tinh thần khởi nghiệp của họ. Thế nhưng gần đây mình có cơ hội được catchup với các startup, nhận thấy có vấn đề quan trọng mang tính sống còn trong các startup được sinh ra từ một vài VB ở Việt Nam: Đó là: Nắm lấy gần hết 100% cổ phần startup, và thuê "người thực hiện" ý tưởng của mình. (P/s: mình không vơ đũa cả nắm tất cả các startup từ các VB đều vậy, chỉ có một vài "hiện tượng" mà đáng lo ngại hiện nay là "con sâu làm giầu nồi canh" sẽ thành quy chuẩn mới sau này trong giới startup) Tại sao vấn đề này lại quan trọng tới mức mang tính sống còn với startup? Có những lý do cùng với hướng giải quyết như sau: 1. " Người thực hiện" không phải là Founder, là CEO có quyền quyết định cuối cùng, họ là người làm công nhận lương với danh xưng là MD (Managing Director: giám đốc quản lý) . Điều này có nghĩa là, họ sẽ khó có thể hết mình với startup đó được. Việc chỉ được nhận lương hàng tháng, và VB nắm gần hết 100% cổ phẩn vô hình chung làm triệt tiêu động lực và tinh thần khởi nghiệp của đội ngũ điều hành startup. Làm startup rất khó, để xây dựng nó thành công là một chuyện rất rất khó, founder thường là đội ngũ điều hành trực tiếp, ăn ngủ với startup, hi sinh ngày đêm với startup của mình. Vậy hỏi, liệu có người điều hành nào nếu bị lấy gần hết 100% cổ phần, chỉ nhận tiền lương hàng tháng, có thể sống chết với startup, khi biết mình không có quyền quyết định cuối cùng, khi biết được rằng một ngày nào đó mình sẽ bị sa thải, và bị thay thế bởi một người mới được "tuyển dụng" vào? Hôm nay hai startup mình gặp rơi vào hoàn cảnh tương tự. Một startup thì người MD mình gặp là người thứ 5 được tuyển và thay thế vào làm startup đó. Hay startup khác thì MD là người nước ngoài, vốn trước khi đầu quân cho startup này thì "không thể tìm ra được cái duyên nào với Việt Nam", điều đó khiến mình nghi ngại việc dù MD đó có kiến thức chuyên môn liên quan ở nước ngoài, nhưng chưa chắc đã thực sự am hiểu vấn đề thị trường ở Việt Nam, vì có thể không phải là PMF (People Market Fit: Người phù hợp với thị trường) nên càng khó để xây dựng PMF (Product Market Fit: Sản phẩm phù hợp với thị trường). Thiết nghĩ, từ xưa tới nay, có "đế chế" vương quốc nào hùng mạnh được dựng xây bởi những "ông vua bù nhìn" đâu. Nó nên được xây dựng những vị vua điều hành độc lập quyết đoán, mạnh mẽ và biết tận dụng các nguồn lực xung quanh để phát triển. Vì vậy hướng giải quyết ở đây là, VB nên tạo ra cơ chế linh hoạt "nâng cao động lực" cho các nhà điều hành startup bằng việc "trao cổ phần" và "trao quyền" nhiều hơn cho startup. Việc đặt ra KPI là một "áp lực" theo nghĩa tích cực cho MD nỗ lực hơn nữa. Nhưng trong các KPI đó có một KPI là về việc thành công gọi vốn, nếu gọi vốn thành công thì MD sẽ nhận được cổ phần nhưng vốn dĩ điểm khởi đầu cho gọi vốn với lý do tiếp sau đây sẽ khiến MD khó vượt qua được ải quan trọng này. 2. Khó có thể gọi vốn vòng Early-Stage (trước Series A) được từ VC. Lý do là bởi vì VC đầu tư vào các startup ở giai đoạn sớm Early-Stage, thường yếu tố People (đội ngũ sáng lập và điều hành) chiếm tỉ trọng cân nhắc đầu tư rất cao. Do đó các VC sẽ e ngại đội ngũ điều hành là được "thuê" để làm thì đó là điều giảm khả năng startup được nhận đầu tư từ VC ở giai đoạn sớm. Ở giai đoạn muộn hơn, khi đó các startup từ VB nếu đạt được các KPI đề ra thì sẽ có cơ hội được thương lượng với VB để nhận cổ phần (đội ngũ điều hành có thể nhận được tới khoảng 30%), lúc này cổ phần của VB từ 100% sẽ được giảm dần xuống qua mỗi giai đoạn mục tiêu. Ngoài ra ở giai đoạn muộn startup cũng có thể cho thấy các con số phản ánh được năng lực, cũng như tiềm năng phát triển của startup đó hơn, nên các VC đỡ dè dặt hơn, và có thể ra quyết định đầu tư. Dưới đây là thông tin các vòng gọi vốn cùng với sự tham gia của các nhà đầu tư khác nhau dành cho Lazada. Mặc định Rocket Internet hỗ trợ Lazada rất nhiều (nhưng không có con số cụ thể) cho tới vòng Series A, Rocket Internet và Summit Partners mới thực sự cùng xuống tiền con số $40M đầu tư chính thức lần đầu tiên vào năm 2012 (Tham khảo ở đây) Sau đó, các vòng sau, Lazada gặp thuận lợi trong việc gọi vốn các VC qua nhiều vòng cho tới vòng Series G được đầu tư và mua lại trên 80% cổ phần từ Alibaba. Vì vậy hưởng giải quyết ở đây là, VB cần phải là "cầu nối đủ dài" cho startup của mình tới VC. Có nghĩa là VB sẽ cần tiếp tục hỗ trợ nguồn lực cho startup đi ít nhất cho tới Series A. Nếu không hỗ trợ đủ tới đó, việc khó có thể đầu tư từ VC sẽ khiến startup cạn kiệt nguồn lực, dẫn tới "chết yểu", là một điều rất đáng tiếc. Trong trường hợp chính VB cũng bị cạn kiệt nguồn lực, thì giải pháp là VB cần phải đích thân đi gọi vốn chung cho VB, rồi từ đó phân bổ nguồn lực tới các startup của mình. Trên đây là những suy nghĩ có thể vẫn còn hạn hẹp, nhưng là đóng góp mang tính xây dựng tới một số bộ phận VB để họ và các startup của mình, có thể cùng thắng (win-win) trong hành trình xây dựng startup vốn dĩ không hề dễ dàng gì này. Mình rất hi vọng, VC mình có thể tiếp tục là cánh tay nối dài hợp lực với VB tốt trong việc đầu tư và hỗ trợ các startup để hệ sinh thái khởi nghiệp ở Việt Nam ngày càng khởi sắc hơn nữa. 2/ Event-to-Join of the Day: Edtech Startups in Vietnam~ Fueling SEA Asia's Next Wave of Growth~ (by EdtechAsia) Đây là sự kiện mình sẽ tham gia vào ngày mai với tư cách là khách mời VC, đã từng có kinh nghiệm đầu tư vào Edtech startup ở Việt Nam. Mình sẽ chia sẻ về tiềm năng, xu hướng cũng như thách thức của startup lĩnh vực này ở thị trường Việt Nam. Ngoài ra cũng sẽ có 5 startup Edtech sẽ tham gia pitch trong sự kiện này. Date & time: 3:00 PM -4 :00 PM ngày 30/06 Nếu các bạn quan tâm có thể đăng kí tham gia ở link này nhé! (P/s: Tại thời điểm mình post bài này thì sự kiện đã bán hết vé, rất tiếc cho những bạn nào quan tâm nhưng kịp đặt vé. Vì vậy mình sẽ tổng hợp lại thông trao đổi tại sự kiện này để chia sẻ vào Daily Blog tiếp theo nhé!) Xin cám ơn các bạn đã kiên nhẫn dành thời gian Catchup với mình qua bài Daily Blog ngày hôm nay nhé! Xin chào và hẹn gặp lại các bạn vào ngày mai!

Xin chào các bạn! Vừa qua mình đã có trận ốm (Burn Out) lớn nhất trong năm nay, khiến mình không thể viết Daily Blog để catchup với mọi người. Xin lỗi đã để các bạn phải chờ nhé! Trận ốm này đã thay đổi trong mình suy nghĩ về sự CÂN BẰNG giữa công việc và sức khoẻ, tìm ra cho mình những lối sống và phong cách làm việc hiệu quả, bền vững hơn. Mình sẽ chia sẻ những điều đó tới các bạn cùng với những nội dung dưới đây, trong Daily Blog Come Back của mình ngày hôm nay: 1/ Good Blog of the day: Hierarchy of Marketplaces — Level 3: DOMINATE 2/ Good Lesson Learned of these days: How to Avoid Burning Out 3/ Good Offer of the day: AWS Activate Credits Offerings 1/ Good Blog of the day: Hierarchy of Marketplaces — Level 3 Ở hai bài Daily Blog trước mình có chia sẻ về Level 1: Kickstart- “Minimum Viable Happiness”, và Level 2: Scale Happiness-focused Loops trong tập bài blog về Hierarchy of Marketplaces (Các cấp trong mô hình nền tảng giao dịch) do cô Sarah Tavel viết. Level 1 nhấn mạnh hành trình theo đuổi không ngừng nghỉ Happiness- trải nghiệm hạnh phúc dành cho khách hàng là chìa khoá then chốt (mà không phải là GMV) giúp cho mô hình Marketplace phát triển bền vững. Ở Level 2, là lúc nhân rộng vòng lặp Happiness đó, đòi hỏi Marketplace cần phải tìm ra điểm bùng phát (tipping point) một cách có hệ thống, để có thể mở rộng và tạo ra càng nhiều trải nghiệm tốt và tốt hơn nữa tới khách hàng. Tới Level 3 này, là lúc bạn chứng kiến Marketplace của mình đã có nhiều sự tăng trưởng organic (tự nhiên, không do marketing hay burn tiền để khách hàng dùng sản phẩm), và ghi nhận sự quay lại nền tảng để giao dịch nhiều hơn từ khách hàng của bạn. Nhưng tới đây, vẫn sớm để tuyên bố chiến thắng. Bạn cần: DOMINATE - thống trị thị trường, thắng lớn, trở thành số một và phải bỏ xa đối thủ ở vị trí thứ 2 it’s not just about being #1. It’s about being #1 by a lot. Bạn có lý do cho tham vọng lớn trở thành số 1, đó là: bạn có thể sẽ thu về được nhiều lợi nhuận hơn, điều đó sẽ giúp bạn "Tái đầu tư" lợi nhuận vào bussiness của mình để nó phát triển hơn nữa và hơn nữa, đồng thời đi cùng với việc gia tăng quy mô, bạn sẽ cải thiện được chi phí trên mỗi giao dịch, điều này lại giúp bạn đạt được margin lớn hơn để bỏ xa đối thủ. Ngoài ra, việc trở thành #1 và càng bỏ xa đối thủ #2 bao nhiêu, bạn càng chiếm lĩnh được tâm trí "top of mind" người dùng, không cần phải burn tiền để khách hàng sử dụng sản phẩm của mình, bạn sẽ có được biên lợi nhuận Margin cao hơn. Từ đó bạn có thêm nhiều nguồn lực và sự tự tin để mở rộng sang các thị trường khác. Mỗi thị trường bạn thắng, đều sẽ khiến bạn trở nên mạnh mẽ và bỏ xa đối thủ hơn. Nếu bạn là Marketplace địa phương, hãy tìm cách mở rộng sang nhiều thành phố nhất có thể. Còn nếu bạn là Marketplace khu vực, hãy tìm cách mở rộng sang nhiều đất nước lân cận. Bên cạnh đó, hãy tìm cách mở rộng dịch vụ, sản phẩm có liên quan dựa trên sản phẩm cốt lõi. Hình minh hoạ bên dưới đây, chỉ ra cách Uber mở rộng dịch vụ từ mức giá cao sang mức giá phải chăng hơn, hay Airbnb thì mở rộng từ tập khách hàng từ địa phương tới quốc tế. Nhưng cần lưu ý là việc mở rộng này vẫn cần được nhất quán với thương hiệu và sứ mệnh/tầm nhìn của bạn. Dưới đây là một lời khuyên rất hay dành cho Marketplace khi đứng trong một cuộc chạy đua với trên 2 đối thủ, bạn là #1, đang chạy trước đối thủ #2 và các đối thủ khác. Câu hỏi đặt ra là : bạn có đủ lớn hơn >2X (gấp đôi về doanh thu, hoặc số thị phần chiếm được) đối thủ lớn thứ 2 trong cuộc đua chưa? Nếu câu trả lời là CHƯA thì nên tập trung vào nơi mình có thể thắng, tìm ra tập khách hàng phù hợp hơn, hay điều chỉnh dịch vụ phù hợp hơn với tập khách hàng mục tiêu, và hạn chế đốt tiền vào mua chuộc khách hàng dùng sản phẩm để chiếm nhiều hơn thị phần không thực tế. Còn câu trả lời là CÓ thì chúc mừng bạn!! bạn có thể tiếp tục làm tốt việc gia tăng Happiness của khách hàng khi sử dụng dịch vụ của bạn. Ngoài ra, bạn có thể mở rộng thị trường hay danh mục dịch vụ/sản phẩm của mình, và cố gắng tiếp tục trở thành winner trên mỗi thị trường bạn tới. Khi mình viết bài chia sẻ này dựa trên bài blog của cô Sarah Tavel, mình đã suy nghĩ rất nhiều về các startup Marketplace của Việt Nam mình. Thực sự lên được Level 3 này là điều "xa xỉ" vì chưa có nhiều startup Việt Nam mình có thể làm được. Mà đa số là còn đang "lưng chừng" Level 1 hoặc 2, rồi còn "vật lộn" với các đối thủ ngoại xâm để chiếm lấy từng % thị phần. Nhưng thiết nghĩ chúng ta là startup đi lên từ địa phương, hơn ai hết ta thấu hiểu nhu cầu người Việt Nam ta, những dịch vụ thuần Việt do Marketplace Việt Nam có thể thắng các đổi thủ ngoại, nếu như ta từng bước, chậm mà chắc, có bài bản, từng bước từ Level 1: Tạo ra dịch vụ thực sự làm hài lòng tạo Happiness cho khách hàng, tới Level 2: Nhân bản và mở rộng vòng lặp Happiness cho khách hàng, và sẽ có lúc mình tới Level 3: Chiếm lĩnh thị trường, thắng lớn và vượt xa các đối thủ khác. Đừng mất kiên nhẫn, vội vàng đốt cháy giai đoạn bằng việc đốt tiền: Go Slow to Go Fast (Hãy đi chậm để đi nhanh hơn) 2/ Good Lesson Learned of these days: Bốn ngày ốm vừa qua, nằm ở nhà, không làm việc được, khiến mình thấy thấm thía giá trị của việc có sức khoẻ, được làm những điều mình muốn và thấy có ích với mọi người. Mình đã đăng một status như sau trên Facebook, và rất vui vì nhận được nhiều lời động viên từ mọi người, trong đó có một câu mà khiến mình "đốt lửa" lại tinh thần chiến đấu của mình, như dưới đây: Đây là câu nói phản ánh đúng thực tế của những người làm startup, họ "không cho phép mình được ốm", luôn luôn hừng hực chiến đấu từng ngày, vì nếu "họ dừng thì họ sẽ chết". Đó là một thực tế khắc nghiệt, lao động không ngừng nghỉ của giới startup. Thứ mà có lẽ là "nhiên liệu" cho các bạn ấy chạy, không là/phải là tiền, mà là sứ mệnh cùng với mọi tâm huyết đặt trong sản phẩm, dịch vụ mang lại cho khách hàng của họ. Nhưng những điều đó có khi nào bị "cạn kiệt" do Burn Out ( hiện tượng mệt mỏi về cả thể chất và tinh thần)? Thực tế là trong giới startup, Burn Out là hiện tượng thường xuyên xảy ra, đặc biệt là đối với các nhà sáng lập vì họ phải làm việc với cường độ cao dưới áp lực không tưởng. Vậy làm sao để ngăn chặn Burn Out xảy ra, hoặc nếu Burn Out có xảy ra thì làm thế nào để hồi phục nhanh chóng lại? Mình đã tìm hiểu về những điều này trong lúc ốm nằm nhà, dưới đây là những bài học mình có được: 10 cách giúp TRÁNH bị Burn Out dành cho Startup Founder: Take a Vacation: Cho mình một chuyến đi để Refresh Take Breaks: Chế độ ngủ nghỉ hợp lý để cơ thể phục hồi lại. Get a Good Nap: Dành ra khoảng 20 phút chợp mặt nghỉ trưa để đầu óc sảng khoái hơn. Stay Active: Tập luyện sức khoẻ. Giữ đầu óc và cơ thể thường xuyên ở chế độ được vận động, kích hoạt. Eat Right: Ăn uống khoa học điều độ, hạn chế bỏ bữa. Know Your Limit: Biết được giới hạn của bản thân, đừng cố quá thành quá cố. Get Help: Hãy mở cửa chào đón sự giúp đỡ từ những người khác, khi bạn thấy cần. Change Your Environment: Linh hoạt thay đổi môi trường làm việc trong ngày để duy trì hiệu quả. Find a Hobby: Tìm sở thích khác bên ngoài công việc. "Ngắt kết nối" tạm thời với công việc bằng những sở thích đó cũng là cách bạn Refresh lại tinh thần chiến đấu. Meditation: Thiền- để lắng đọng và suy nghĩ, tập trung vào những thứ quan trọng nhất với mình, và cũng là cách để giảm lo lắng stress trong công việc. Ngoài ra, "stay connected" với những điều quan trọng trong cuộc sống như gia đình, bạn bè, bên cạnh công việc, những giây phút thư giãn trò chuyện với họ sẽ giúp bạn giảm căng thẳng của hiện tại, cũng là cách để bạn luôn giữ được sợi dây kết nối với mọi người. Còn khi Burn Out xảy ra, thì việc đầu tiên là hãy thông báo với những người trong team bạn về tình trạng của mình, tạm giao việc cho người khác làm giúp đỡ mình. Rồi tiếp theo hãy ngay và luôn: Nghỉ ngơi- Thư giãn- Không làm gì- Cho tới khi bạn tìm lại niềm hứng khởi trong công việc và cuộc sống Mình đã làm vậy trong 4 ngày qua: Ăn ngủ nghỉ điều độ hợp lý, dành nhiều thời gian nói chuyện với gia đình, đọc sách yêu thích, nấu ăn, xem chương trình giải trí, cho tới...hôm nay, khi mình đã cảm nhận trong mình, động lực và niềm hứng khởi trào dâng lại với công việc, với việc học và viết blog chia sẻ. Và các bạn biết không? Nếu được ví trạng thái của mình lúc này, mình sẽ ví nó là Miếng Bọt Biển - nó muốn "hút" hết mọi kiến thức, thông tin, bài học trong suốt 4 ngày qua nó bỏ lỡ, nó muốn "Catchup", "Say Hello" với tất cả mọi người nó không thể gặp được trong 4 ngày qua. Và nó giúp mình trở lại mạnh mẽ và bền bỉ hơn lần trước. Burn Out đã giúp mình RESET lại như thế đó. Còn các bạn thì sao? hãy chia sẻ những trải nghiệm về cách bạn vượt qua Burn Out cho mình tham khảo với nhé! 3/ Good Offer of the day: AWS Activate Credits Offerings Mình đã chính thức trở thành đối tác Scout cho AWS của Amazon Việt Nam. Với mong muốn, mình có thể ít nhiều hỗ trợ tất cả các startup ở Việt Nam mà mình có cơ hội được Catchup, bằng những phần quả nhỏ bé dưới đây: 2 Năm sử dụng AWS Activate Credits trị giá $5,000 1 Năm sử dụng dịch vụ chăm sóc AWS Business Support (lên tới $1,500) Và 80 credits sử dụng dịch vụ self-paced labs của AWS Mình sẽ gửi tặng tới tất cả các bạn sắp/mới làm startup khi Catchup với mình nhé! Hãy book lịch hẹn Catchup với mình, ở đây nhé! Xin cám ơn các bạn đã kiên nhẫn dành thời gian Catchup với mình qua bài Daily Blog ngày hôm nay nhé! Xin chào và hẹn gặp lại các bạn vào ngày mai!

Xin chào cả nhà! Chào mừng quay trở lại với Daily Blog: Daily Catchup with Zun ngày hôm nay. Như mình đã đề cập ở Daily Blog hôm qua, hôm nay mình sẽ tiếp tục chia sẻ phần 2 của bài viết : Hierarchy of Marketplaces và thông tin cập nhật từ YC Startup School tới các bạn, với những nội dung dưới đây nhé! 1/ Good Blog of the day: Hierarchy of Marketplaces — Level 2: Scale Happiness-focused Loops (Tham khảo chi tiết: Ở đây) Ở bài Daily Blog trước mình có chia sẻ về Level 1: Kickstart- “Minimum Viable Happiness”, trong Hierarchy of Marketplaces do cô Sarah Tavel viết. Level 1 nhấn mạnh hành trình theo đuổi không ngừng nghỉ Happiness- trải nghiệm hạnh phúc dành cho khách hàng là chìa khoá then chốt (mà không phải là GMV) giúp cho mô hình Marketplace phát triển bền vững. Đến Level 2 này, là lúc nhân rộng vòng lặp Happiness đó, đòi hỏi Marketplace cần phải tìm ra cách có hệ thống và có thể mở rộng để tạo ra càng nhiều trải nghiệm tốt và tốt hơn nữa tới khách hàng. Có 2 loại vòng lặp có liên kết chặt chẽ với nhau đó là: Vòng lặp Happiness giúp công ty bạn grow Vòng lặp duy trì Happiness giúp công ty bạn grow hơn nữa. Thời điểm startup bạn chạm tới điểm để tạo vòng lặp Happiness đó là Tipping- Điểm bùng phát, ở đó bạn sẽ chứng kiến khách hàng tiếp tục dùng sản phẩm, số lượng giao dịch gia tăng, các khách hàng mới tới với sản phẩm của bạn qua kênh trực tiếp (organically) hơn là qua kênh quảng cáo trả tiền. Chạm tới điểm bùng phát này, cho thấy bạn đã sẵn sàng cho một vòng lặp lại mang tính tiếp diễn và mở rộng. Vòng lặp Happiness phát triển này có những ý nghĩa quan trọng cho startup của bạn như sau: Giảm chi phí thu hút khách hàng, đối tác: do họ có trải nghiệm tốt với sản phẩm, dịch vụ của bạn, nên họ sẽ tích cực giới thiệu với bạn bè, đối tác của họ. Giúp khách hàng của bạn ngày càng có nhiều Happiness và trải nghiệm tốt hơn nữa với sản phẩm của bạn, và đó là lý do họ sẽ lại tiếp tục quay trở lại sử dụng. Giúp startup bạn scale, mở rộng gia tăng khách hàng mà không làm giảm đi trải nghiệm cho mỗi khách hàng. Vì vậy bạn cần tìm ra và tối đa hoá vòng lặp Happiness này. Như ở hình trên đưa ra ví dụ cách mà Airbnb tìm ra vòng lặp quan trọng đó: Chứng nhận Super Host cho chủ nhà Chứng nhận Super Host đã tạo ra đà tích cực tiến vào vòng lặp Happiness cho cả 2 bên: Khách hàng- Chủ nhà, theo cơ chế như sau: Đầu tiên, nó tạo ra tiêu chuẩn rõ ràng cho các chủ nhà, để họ có động lực mang tới trải nghiệm tốt cho khách hàng tới ở căn hộ của họ. Tiếp theo, nó tạo ra cơ chế thưởng-phạt rõ ràng cho chủ nhà. Nếu chủ nhà nhận được chứng nhận Super Host, họ sẽ nhận được nhiều giá trị hơn trên Airbnb (được nhiều khách hàng chọn hơn). Nhưng một khi họ mang tới trải nghiệm kém, họ sẽ bị khách hàng đánh giá (review) không tốt, từ đó họ sẽ đánh mất nhiều giá trị trên Airbnb. Có thể nói, đây là cơ chế ưu việt tạo động lực cho chủ nhà ở lại với Airbnb để duy trì chứng nhận Super Host ấy. Từ nỗ lực đó của Super Host, khách hàng có nhiều sự lựa chọn và kết nối với chủ nhà tốt hơn dựa theo chứng nhận Super Host và những nhận xét (Review). Từ sự lựa chọn tốt, dẫn đến khách hàng cũng sẽ có trải nghiệm tốt khi sử dụng Airbnb. Để tạo đà cho vòng tròn này được lặp lại đều đặn, Startup theo mô hình Marketplace cần phải tìm cách giảm những kết nối không tốt giữa 2 bên (demand: khách hàng và Supply: đối tác cung cấp dịch vụ, sản phẩm), bằng việc trả lời những câu hỏi quan trọng như ở trong hình trên. Mặt khác, với mô hình Marketplace startup sẽ gặp 6 rào cản/cái bẫy để tìm điểm bùng phát để mở rộng vòng lặp Happiness này: 1) Bẫy burn tiền trong cạnh tranh Burn (trả tiền) để mua khách hàng sử dụng là một cái bẫy lớn đối với các startup Marketplace có trên 2 đối thủ cạnh tranh trên thị trường. Bạn trả tiền để mua khách hàng, có nghĩa là đối thủ của bạn cũng vậy. Đừng để khách hàng chỉ thấy Happiness khi họ được dùng dịch vụ của bạn miễn phí, nó là Happiness không bền vững. Bạn cần phải tìm cách bền vững hơn để mang lại Happiness cho khách hàng qua giá trị thật của sản phẩm, dịch vụ của bạn. 2) Khi chọn thị trường có tính phân mảnh thấp (ở các mặt: Supply hoặc Demand). Nếu thị trường vốn đã tập trung cao độ, thì khó cho mô hình Marketplace đạt được điểm bùng phát do nhu cầu kết nối thông qua nền tảng của bạn không quá cao. 3) Sự mất cân bằng của 2 bên: Demand (người sử dụng) và Supply (bên cung cấp). Mô hình Marketplace đòi hỏi sự cân bằng ở quyền lợi được win-win của 2 bên khi kết nối. Nếu chỉ một trong 2 bên cảm thấy ko win, không happy thì họ sẽ rời khỏi nền tảng của bạn. 4) Quy chế pháp luật. Đây là nhân tố không thể bỏ qua đối với một Marketplace: nó có thể thúc đẩy cũng như có thể kìm hãm sự phát triển của startup nói chung và startup Marketplace nói riêng. 5) Tính "đồng chất" trong nhu cầu của người mua: Nếu như nhu cầu của khách hàng bạn chỉ cần những sản phẩm/dịch vụ cơ bản giống nhau mà bên cung cấp nào cũng có thể đáp ứng, thì tính kết nối trong Marketplace của bạn không tạo ra được Marginal Happiness (Hạnh phúc gia tăng) hay nói các khác là bạn không tạo ra được sự khác biệt quá lớn trong việc mang tới trải nghiệm khách hàng so với các đổi thủ khác. 6) Khi không có đủ khả năng thu hút được người mua (Buy-side). Rào cản này cũng tương tự như rào cản thứ 3, đó là nằm ở tính cân bằng trong nhu cầu (nhu cầu mua và nhu cầu cung ứng), đặc biệt là nhu cầu mua. Có nghĩa là nếu phía khách hàng mục tiêu của bạn không có nhu cầu quá nhiều, và đủ lớn để họ trả tiền cho dịch vụ kết nối trên Marketplace của bạn thì cho dù bạn có nền tảng, bạn có đủ bên cung ứng dịch vụ thì bạn cũng sẽ gặp trở ngại không tới được điểm bùng phát như kì vọng. Trên đây là các nội dung quan trọng takeways cho phần 2 của bài blog của cô Sarah Tavel về xác định điểm bùng phát cùng với những rào cản của nó để tạo được vòng lặp Happiness cho khách hàng của startup Marketplace. Mình sẽ tiếp tục chia sẻ nội dung phần 3 của cô về: Dominate (Chiếm lĩnh thị trường) cho Marketplace ở Daily Blog tiếp theo nhé! 2/ Good Course of the day: YC Startup School Relaunching Free for Founders Đây là thông báo vui mới nhất từ Y Combinator (YC)- Vườn ươm Startup nổi tiếng thế giới đã từng ươm tạo và đầu tư vào Stripe, Airbnb, DoorDash, Coinbase, Instacart, Dropbox,.., về việc họ mở cửa lại chương trình học Startup School trực tuyến cho tất cả các founder trên thế giới, và miễn phí. (Tham khảo ở đây ) Các founder đăng kí tham gia có cơ hội được tiếp cận với những nội dung học phong phú về startup ở Curriculum và Library như hình trên, và có cơ hội tham gia vào cộng đồng hơn 100,000 các founder toàn cầu của YC. Ngoài ra, các founder còn được cấp chứng chỉ YC Startup School Certificate nếu như hoàn thành cả 3 nội dung sau: (1) Học hết các nội dung ở Startup School curriculum, (2) Tham gia ít nhất 1 lần thảo luận nhóm (weekly group session) (3) Hoàn thành update tiến trình phát triển startup của bạn trong 8 tuần liên tiếp. Đây là chương trình chất lượng cao, mang tới cơ hội học tập có ý nghĩa đối với các nhà sáng lập ở Việt Nam mình được học hỏi, và cọ sát với các nhà sáng lập startup khác trên toàn thế giới, đồng thời để tìm kiếm và duy trì động lực phát triển startup của mình. Các bạn quan tâm có thể tham khảo thêm và đăng kí ở đường link này nhé! Xin cám ơn các bạn đã kiên nhẫn dành thời gian Catchup với mình qua bài Daily Blog ngày hôm nay nhé! Xin chào và hẹn gặp lại các bạn vào ngày mai!

Xin chào các bạn, đến hẹn lại lên, hãy catchup với mình ngày hôm nay với những nội dung sau đây nhé! Nội dung: 1/ Great Article of the day: The Hierarchy of Marketplaces (Level 1) 2/ Startup Lesson of the day: Goals for Startup Exit 3/ Inspiration of the day: What is your Happiness as a Founder? 1/ Great Article of the day The Hierarchy of Marketplaces — Introduction and Level 1 Đây là bài viết của cô Sarah Tavel- General Partner của quỹ đầu tư BenchMark, một trong những quỹ đầu tư hàng đầu thế giới, đã từng đầu tư vào các startup thành công như eBay, Dropbox, Twitter, Uber, Snapchat, Instagram. Cô đã đề xuất "Hierarchy of Marketplace Framework" như hình bên dưới, khuyến khích các nhà sáng lập sử dụng nó để xây dựng sản phẩm cho mô hình Marketplace, phát triển bền vững trong bối cảnh thị trường cạnh tranh khốc liệt "Winner takes all or Winner takes almost" (Người chiến thắng lấy hết hoặc gần hết thị phần) Framework này được chia ra thành 3 cấp bậc theo thứ tự từ 1 →3, ở mỗi cấp bậc có các mục tiêu các khác nhau. Trong bài viết này, cô Sarah tập trung vào cấp bậc đầu tiên là cấp 1: Kickstart, với mục tiêu không phải là để tăng nhiều giao dịch (transaction) nhiều nhất có thể, mà là để tạo ra nhiều "Hạnh phúc có ý nghĩa" tới khách hàng hơn bất cứ đối thủ nào trên thị trường. Trên đây là case study cho thấy cách mà Uber đã thắng được các hãng Taxi truyền thống, mặc dù họ có những lợi thế lớn về supply, quy mô giao dịch, và thói quen đi taxi hình thành từ lâu của khách hàng. Lý do mà Uber thắng Taxi truyền thống là, khách hàng và đối tác lái xe lựa chọn Uber, họ chọn không phải vì Uber là công ty lớn, mà chính Uber khiến họ thấy happy hơn bất cứ dịch vụ thay thế nào khác trên thị trường. Uber đã khiến kì vọng của khách hàng được đáp ứng và thậm chí vượt xa cả kì vọng tại thời điểm xuất hiện trên thị trường, bằng việc mang lại trải nghiệm di chuyển tốt hơn, tiện lợi hơn, tiết kiệm chi phí hơn so với các dịch vụ thay thế khác như Taxi truyền thống. Focus you on quality growth over vanity growth. Cô Sarah cũng chỉ ra một thực tế ở các startup Marketplace hiện nay thường tập trung vào các con số giao dịch, bằng với việc đặt ra các KPI quan trọng nhất là GMV (Gross Merchandise Value/ Volume: Tổng giá trị giao dịch). Nhưng sự thành công thực sự của startup Marketplace nằm ở khả năng mang lại nhiều sự hài lòng, niềm hạnh phúc ở mỗi giao dịch cho khách hàng hơn bất cứ đối thủ nào. Việc nhận thức được điều này, sẽ khiến startup tập trung vào tăng trưởng "chất lượng" hơn là sự tăng trưởng phù phiếm. By pursuing happiness, you’ll achieve growth. But not vice-versa. Việc theo đuổi mang lại sự hài lòng/hạnh phúc cho khách hàng, startup bạn sẽ tăng trưởng. Điều này không đúng với vế ngược lại. Vậy đâu là thước đo cho thấy startup của bạn đã tạo ra hạnh phúc và sự hài lòng cho khách hàng? Câu trả lời nằm ở Net Revenue Retention (tỉ lệ duy trì sử dụng sản phẩm) của khách hàng. Casey Winters- Giám đốc phát triển sản phẩm của Eventbrite có nhận định: "Bạn sẽ nhận ra khách hàng của mình hạnh phúc, không phải khi họ dừng phàn nàn, mà là khi họ dừng việc rời khỏi bạn". Có nghĩa là sản phẩm của bạn đạt được MVH (Minimum Viable Happiness: tính khả thi sản phẩm mang lại hạnh phúc tối thiểu cho khách hàng), là một mục tiêu lớn lao hơn nhiều mục tiêu MVP (Minimum Viable Product: Sản phẩm khả thi tối thiểu) Có một điều cần chú ý ở đây là sự kì vọng và niềm hạnh phúc của khách hàng luôn thay đổi theo chiều hướng cao hơn, vì vậy sản phẩm và dịch vụ của bạn cũng cần phải cải tiến thay đổi tốt hơn sản phẩm trước đó khi đạt được MVH (Minimum Viable Happiness: tính khả thi sản phẩm mang lại hạnh phúc tối thiểu cho khách hàng) Ở Daily Blog tiếp theo, mình sẽ chia sẻ tiếp cấp bậc thứ 2 trong "Hierarchy of Marketplace Framework" là TIP: Identify and Maximize Tipping Loops (Xác định và tối đa hóa các vòng lặp mở rộng hạnh phúc tới khách hàng). Các bạn quan tâm, xin hãy subscribe Daily Blog của mình để được gửi thông báo sớm nhất nhé! 2/ Startup Lesson of the day: Goals for Exit Hôm nay mình có cơ hội được ăn trưa với hai đồng sáng lập trẻ của một startup cũng còn khá trẻ. Khi mình hỏi các bạn ấy về mục tiêu exit (lối ra) cho startup của các bạn ấy là gì, thì mình nhận được câu trả lời là: "Được M&A có lẽ là mục tiêu thực tế nhất cho startup mình". Mục tiêu đó có thể đúng, nhưng không khiến mình cảm thấy đủ. Trên thực tế có 3 cách chính để giúp startup có thể tìm thấy lối ra cho mình: 1/ Startup bạn được mua bởi một công ty khác (M&A) để lấy tiền mặt hoặc cổ phiếu trong công ty đó. 2/ Bạn giữ công ty startup đó lại vì nó sinh lãi cao, có nhiều tiền mặt và bạn sẽ trả cổ tức / lợi nhuận cho các nhà đầu tư. 3/ Startup bạn lên sàn chứng khoán (IPO). Bạn và các nhà đầu tư có cổ phiếu thanh khoản có thể bán ra để nhận lại tiền mặt. Trên thực tế, tỉ lệ các startup tìm ra được 1 trong 3 lối ra trên còn rất thấp, và nếu có lối ra thì, lối ra M&A chắc chắn nhiều hơn lối ra IPO. Vì vậy câu trả lời trên của bạn Founder có thể đúng và thực tế. Nhưng mình cảm thấy chưa "đã" và "đủ" là vì mình có đồng ý kiến với bài tweet của anh Singh đến từ quỹ Sequoia Capital như dưới đây: Có nghĩa là nếu từ đầu bạn chỉ đặt mục tiêu làm startup chỉ để bán, thì cuối cùng startup đó sẽ khó có thể đạt được đủ tầm để bán. Nhưng nếu bạn đặt mục tiêu "tham vọng" hơn làm startup vì thực sự muốn làm, vì đam mê, vì tầm nhìn/sứ mệnh đặt trong sản phẩm đó, thì đến cuối cùng, startup của bạn sẽ đạt tầm để bán, (theo mình còn có thể đạt tầm để IPO và còn hơn thế nữa) 3/ Inspiration of the day: Happiness as a Founder Happiness is different from pleasure. Happiness has something to do with struggling and enduring and accomplishing. – George Sheehan – Là một nhà sáng lập startup, mỗi ngày bạn sẽ phải đối mặt với vô vàn khó khăn, thử thách, bạn luôn bận rộn, phải hi sinh nhiều thứ để tập trung vào phát triển công ty. Bạn sẽ dễ dàng cảm thấy mình bị Burn Out (Trạng thái kiệt quệ về cả thể chất lẫn tinh thần). Thế nhưng, điều gì vẫn luôn thôi thúc bạn thức dậy mỗi sáng, tiếp tục hành trình khởi nghiệp mình? - Khách hàng của bạn? Sứ mệnh startup của bạn? hay là nhân viên của bạn đang cần bạn trả lương? Và đâu là niềm hạnh phúc thực sự của bạn? Khi bạn nhìn thấy khách hàng và nhân viên của bạn hạnh phúc? Mình rất thích câu nói của George Sheehan ở trên về khái niệm hạnh phúc: Hạnh phúc là thứ mình có được khi phải đấu tranh, chịu đựng, bền bỉ cho tới ngày đạt được điều mà mình mong muốn. Hi vọng các bạn sau khi đọc được Daily Blog này của mình cũng sẽ tìm ra được mục tiêu cho hạnh phúc, và động lực tiếp tục phấn đấu để đạt được hạnh phúc đó nhé! Xin cám ơn các bạn đã kiên nhẫn dành thời gian Catchup với mình qua bài Daily Blog ngày hôm nay nhé! Xin chào và hẹn gặp lại các bạn vào ngày mai!

Xin chào các bạn, mình cá là các bạn có một ngày giữa tuần làm việc khá bận rộn và mệt mỏi phải không? Mình cũng vậy, nhưng các bạn đừng quên catchup với mình ngày hôm nay nhé! Hi vọng những nội dung mình chia sẻ ngày hôm nay sẽ hữu ích, giúp các bạn có thêm hành trang trên con đường khởi nghiệp của mình! Nội dung: 1/ Phrase of the day by Paul Graham: Your "real audiences" for pitching are your customers 2/ Article of the day: As a startup investor, here is why we aim to focus more on Vietnam in 2021 (By e27) 3/ Startup Lesson of the day: 7 Lessons for leading in crisis 1/ Phrase of the day Hôm nay, mình có thấy bác Paul Graham - nhà sáng lập Y Combinator có tweet vài dòng mình thấy rất đúng nên đã chụp lại màn hình như dưới đây: Lý do mình đồng tình với câu nói trên là vì, bản thân mình đã lắng nghe hơn trăm bài pitch cũng đã từng là giám khảo của cuộc thi khởi nghiệp, nhận thấy các nhà sáng lập pitch rất hay, rất tự tin, nhưng có lẽ họ đã luyện tập pitch phần chính là để thuyết phục nhà đầu tư hơn là khách hàng của họ. Như mình cũng đã chia sẻ trong bài blog trước đó về đề tài: Định nghĩa lại Pitch dành cho startup và quỹ đầu tư , có đề cập tới các hình thức Pitch, trong đó có Show là hình thức và kĩ năng các nhà sáng lập cần phải luyện tập nhiều hơn cả để thuyết phục khách hàng mua sản phẩm của mình. Theo như Paul cũng đã nhấn mạnh rằng, "khán giả" thực sự các nhà sáng lập phải thuyết phục được đó chính là khách hàng của họ. 2/ Article of the day As a startup investor, here is why we aim to focus more on Vietnam in 2021 (By e27) Đây là bài viết của chị Wanying Zhang- Investment manager của quỹ đầu tư Qualgro chia sẻ nhiều quan điểm thú vị mà mình có cùng quan điểm, đó là: "Thích nghi với bình thường mới" của VC: Từ trước tới nay, VC luôn coi trọng phải nhìn người, gặp người, và chọn người có thể có được mối quan hệ thập kỉ (decade-long relationship) với nhà sáng lập startup mà họ đầu tư, nhưng trong bối cảnh mà mọi người làm việc từ xa do dịch Covid-19, đến lúc VC cũng cần phải thích nghi với cách gọi vốn mới, ở đó sự tương tác sẽ diễn ra một cách trực tuyến. Câu hỏi khó vẫn còn đó là, làm sao để các nhà sáng lập có thể xây dựng mối quan hệ thập kỉ với nhà đầu tư chỉ qua nền tảng trực tuyến đó. Mình nghĩ rằng, Catchup thường xuyên giữa hai bên có thể là chìa khoá cho vấn đề này. Đội ngũ sáng lập là tài sản giá trị nhất của một startup ở giai đoạn Pre-seed và Seed. Những yếu tố cần thiết trong đội ngũ sáng lập đó là: value (giá trị), vision (tầm nhìn), resilience (sự kiên cường), and team building (khả năng xây dựng team) and ever-learning mindset (tư duy luôn học hỏi) Covid-19 đã và đang tạo ra các xu hướng mới thay đổi cách chúng ta sống, làm việc, giải trí. Trong đó, có những xu hướng thay đổi mãi mãi, và có những xu hướng chỉ là tạm thời. Vì vậy quỹ đầu tư luôn muốn tìm thứ sẽ mãi là nhu cầu tiêu dùng trong 5 tới 10 năm tới (‘what will be still in demand in the next five to 10 years’), chứ không tập trung vào những xu hướng mang tính tạm thời. 3/ Startup Lesson of the day 7 Lessons for Leading in Crisis by Bill George 7 bài học dành cho lãnh đạo trong khủng hoảng - đây được coi là cuốn sách must-read của bất kì nhà lãnh đạo nào muốn vượt qua khủng hoảng vì cuốn sách được viết vào những năm tháng của khủng hoảng tài chính hơn 10 năm về trước, và được viết bởi Bill George- là giáo sư ở Harvard Business School , đồng thời là tác giả của 2 cuốn sách bán chạy là True North and Authentic Leadership, và ông cũng là chủ tịch HĐQT kiêm CEO của Medtronic. Dưới đây là 7 bài học được tóm tắt lại dành cho lãnh đạo trong khủng hoảng: Face Reality, Starting with Yourself: Đối diện với thực tế, bắt đầu từ chính bản thân mình Get the World off Your Shoulders: Hãy bỏ thế giới khỏi vai bạn, đừng tự nghĩ mình có thể tự giải quyết được vấn đề, chúng ta cần sự hỗ trợ từ nhiều người để cùng vượt qua giai đoạn khó khăn Dig Deep for the Root Cause: Phân tích sâu tận gốc vấn đề để tìm ra hướng giải quyết phù hợp Get Ready for the Long Haul: Hãy chuẩn bị cho chạy đường dài phía trước Never Waste a Good Crisis: Đừng lãng phí một cuộc khủng hoảng tốt, vì khủng hoảng là cơ hội để thúc đẩy sự thay đổi. You’re in the Spotlight: Follow True North: Hãy thẳng thắn đối điện và tin tưởng vào điều mình tin là đúng Go on Offense, Focus on Winning Now: Hãy xông xáo trên thị trường, đây cũng là thời điểm tốt để giành lấy thị phần Các bạn có thể download FREE copy của cuốn sách này phiên bản Mini Study Guide, sẽ giúp các nhà lãnh đạo trả lời cho các câu hỏi quan trọng, ứng với mỗi bài học trên, để từ đó có thể áp dụng vào thực tiễn các hành động để vượt qua khủng hoảng. Hi vọng, phần chia sẻ này sẽ giúp ích cho các nhà sáng lập rẽ sóng vượt gió qua đợt Covid-19 này nhé! Xin cám ơn các bạn đã kiên nhẫn dành thời gian Catchup với mình qua bài Daily Blog ngày hôm nay nhé! Xin chào và hẹn gặp lại các bạn vào ngày mai!

Xin chào các bạn, đến hẹn lại lên, hãy catchup với mình ngày hôm nay với những nội dung sau đây nhé! Nội dung: 1/ Good article of the day: 10 tech investment winners for a post-COVID world 2/ Startup lesson of the day: Blitzscaling Business Model Innovation Canvas 3/ Inspiration of the day: Building Grit Culture 1/ Good article of the day 10 tech investment winners for a post-Covid world (By TechinAsia) Đây là bài viết có nhiều thông tin hữu ích dựa trên sự quan sát và phân tích xu hướng công nghệ ở nhiều khu vực trên thế giới, nhưng đa phần ở thị trường Trung Quốc. Đó những xu hướng đã được hình thành và phát triển mạnh mẽ sau khi Covid-19 đến. Mặc dù ở Trung Quốc hiện nay làn sóng Covid-19 thứ 2 đang diễn ra, nhưng có thể nói Trung Quốc là một trong những nước đầu tiên chiến đấu thành công ở làn sóng Covid-19 thứ nhất, mở cửa lại nền kinh tế trước Việt Nam chúng ta khoảng 1 tháng, đã chứng kiến và kiểm chứng nhiều sự thay đổi hậu Covid-19. Hơn nữa, về văn hoá thói quen và hành vi tiêu dùng của người Trung Quốc có nhiều điểm tương đồng với chúng ta, nên đây là bài viết mà chúng ta ở Việt Nam cũng có thể tham khảo và học hỏi, đón đầu trước những xu hướng này biến thành cơ hội kinh doanh cho chính mình. Dưới đây là 10 xu hướng công nghệ được chỉ ra: 1. Telemedicine: Dịch vụ Y tế từ xa 2. Robotics and automation: Rô-bốt và tự động hoá trong sản xuất kinh doanh 3. Remote work supervision: Công nghệ giám sát công việc từ xa trong xu hướng mới- người lao động làm việc ở nhà. 4. Online education: Nội dung học trực tuyến và công nghệ hỗ trợ nhà trường đào tạo trực tuyến (LMS) 5. Virtual meeting apps: Ứng dụng họp trực tuyến 6. Cloud enterprise software: Phần mềm diện toán đám mây cho doanh nghiệp trong bối cảnh hoạt động chuyển đổi số (DX) doanh nghiệp gia tăng. 7. Enterprise livestreaming: Doanh nghiệp livestream tương tác khách hàng từ xa để bán hàng 8. Micromobility: Di chuyển quy mô nhỏ mang tính cá nhân gia tăng trong khi chứng kiến việc đi xướng của phương tiện công cộng 9. Fresh foods and fast-moving consumer goods ecommerce: Thương mại "điện tử hoá" các mặt hàng thực phẩm tươi sống, và hàng tiêu dùng nhanh. 10. Esports and gaming: Thể thao điện tử và Game Để đọc thêm thông tin chi tiết về các casestudy và các thống kê tăng trưởng cho 10 xu hướng công nghệ trên, các bạn có thể đọc ở đây 2/ Startup Lesson of the day Chắc hẳn các bạn đã từng đọc hoặc nghe qua về cuốn sách "Blitzscaling- Tăng trưởng thần tốc". Blitzscaling là khái niệm chỉ quá trình tăng trưởng ưu tiên tốc độ hơn hiệu quả, nhằm mục tiêu chiếm lĩnh thị trường, trong bối cảnh thị trường có nhiều điều không chắc chắn. Gần đây, có nhiều làn sóng chỉ trích việc " Tăng trưởng bằng mọi giá" của các startup, kéo theo Blitzscaling cũng bị vướng vào tranh cãi. Nhưng cá nhân mình nghĩ, những điều tinh tuý trong cuốn sách này như đề cập tới 4 yếu tố thúc đẩy tăng tưởng, và 2 yếu tố hạn chế tăng trưởng, nó ĐÚNG cho mọi startup muốn phát triển không trở thành Zombie, chưa nói đến là để tăng trưởng chiếm lĩnh thị trường. Vì vậy, dưới đây là Mô hình Đổi mới Canvas, lấy cảm hứng từ Blitzscaling, đề cập tới các yếu tố quan trọng đó cho mọi doanh nghiệp của bạn. Hãy đọc và trả lời cho những câu hỏi trong bảng, để xây dựng mô hình phát triển cho doanh nghiệp bạn nhé! Các bạn cũng có thể đọc thêm thông tin giải thích đầy đủ cho mô hình Canvas này ở đây 3/ Inspiration of the day "Nếu bạn muốn bền bỉ hơn, hãy tìm đến nơi có văn hoá bền bỉ và tham gia vào đó. Nếu bạn là lãnh đạo và muốn mọi người trong tổ chức bền bỉ hơn, hãy tạo ra một văn hoá bền bỉ" Như có chia sẻ ở Daily Blog hôm qua, mình có mua đọc cuốn sách GRIT nói về sự bền bỉ của Angela Duckworth- cô rất nổi tiếng với bài TEDTalk của mình cũng về nội dung này. Cuốn sách không chỉ đề cập tới sự bền bỉ của các cá nhân, mà còn đề cập tới tầm quan trọng và khả năng rèn luyện để có được sự bền bỉ cho một tổ chức- ở đó từng cá nhân là một người bền bỉ. Để làm được điều này có 1 điều khó và 1 điều không khó: Điều khó là từ lãnh đạo tới cá nhân phải nhất quán, rèn luyện tinh thần bền bỉ hằng ngày Điều không khó là tính bền bỉ có thể "lây lan": nếu xung quanh bạn đều là những người bền bỉ, bạn sẽ hành động bền bỉ hơn. Do được ảnh hưởng tính bền bỉ nhất quán từ mọi người trong quỹ đầu tư Genesia Ventures của mình, mình đã cam kết, bền bỉ với việc hỏi hỏi, viết và chia sẻ thông tin qua Daily Blog này. Mình muốn rèn luyện sự bền bỉ cho cá nhân mình, cũng đồng thời hi vọng, tính bền bỉ cũng sẽ được lan toả tính tới cộng đồng khởi nghiệp ở Việt Nam mình. Xin cám ơn các bạn đã kiên nhẫn dành thời gian Catchup với mình qua bài Daily Blog ngày hôm nay nhé! Xin chào và hẹn gặp lại các bạn vào ngày mai!

Xin chào các bạn! Hôm nay các bạn đã có một ngày thế nào? Còn mình cũng đã có một ngày không thể tuyệt vời và ý nghĩa hơn. Hãy cùng catchup với mình hôm nay nhé! Nội dung: 1/ Good article of the day 2/ Startup Lesson of the day 3/ Inspiration of the day 1/ Good article of the day: The importance of key metrics in building an enduring business (By TechinAsia) Đây là bài viết mang tính tham khảo hữu ích cho đội ngũ điều hành startup, để tìm ra các chỉ số quan trọng cần ưu tiên quản lý: Key Metric (chỉ số chính) và Counter Metric (Chỉ số theo dõi để bổ sung cho chỉ số chính) Đầu tiên, để tìm ra đâu chính là Key Metric cho startup, các bạn cần trả lời 3 câu hỏi quan trọng dưới đây: 1- Đâu là Vision (sứ mệnh và tầm nhìn) của công ty? Ví dụ: Facebook có sứ mệnh là kết nối mọi người trên thế giới, do đó họ chọn Active User (số người dùng thường xuyên) là chỉ số chính, xuyên suốt trong 15 năm hoạt động của công ty tới bây giờ. 2- Công ty đang ở Stage (giai đoạn) nào? Mỗi một giai đoạn lại có những mục tiêu cùng với chỉ số chính khác nhau. Hình vẽ dưới đây là ví dụ minh hoạ điển hình cho các mục tiêu quan trọng tương ứng với các giai đoạn trải qua của startup. 3- Đâu là rủi ro lớn nhất của công ty? Là khi người dùng rời xa? Là khi công ty tụt lùi khỏi đường đua thu hút người dùng? Khi công ty cạn kiệt dòng tiền?,.. Nhà sáng lập và đội ngũ lãnh đạo cần nhận thức được "nỗi sợ" lớn nhất của công ty, vì như vậy họ mới sống chết mới chỉ số quan trọng nhất để hạn chế được rủi ro đó. Tiếp theo, sau khi chọn ra được Key Metrics, chúng ta cần tìm ra Counter Metric. Counter Metric được định nghĩa như sau: Counter metrics complete the story of your data and can provide much needed context to any initial assumption you are measuring. (Resource: ở đây) Có thể hiểu Counter Metric là chỉ số bổ sung để thuyết phục cho giả thiết từ kết quả của Key Metrics. Ví dụ như hình minh hoạ trên, nếu coi DAU (Daily Active User: lượng người dùng hằng ngày) là Key Metrics, thì hình bên trái cho thấy chỉ số DAU tăng dần lên, bạn có thể vui vì có nhiều khách hàng dùng dịch vụ của mình hằng ngày? Đừng vội, hãy nhìn sang hình bên phải, để thấy D1 (Day 1) Retention (tỉ lệ khách hàng quay trở lại ngày tiếp theo) đang giảm dần. Đây là hiện tượng cho thấy chiến lược tung các Notification (thông báo) mang tin spam tới người dùng, để họ click vào mở ứng dụng ra lần đầu, một khi thấy nội dung không phù hợp với nhu cầu của họ, thì ngày tiếp theo dù nhận được Notification, họ sẽ không mở ứng dụng ra nữa. Vì vậy, chúng ta cần phải track (theo dõi) cả hai Metric quan trọng mang tính bổ trợ nhau này, để kiểm chứng được tính hiệu quả và thuyết phục của các chỉ số. Các chỉ số này sẽ cho bạn biết các chiến lược cần thiết và giúp bạn đưa ra quyết định phù hợp để đạt được mục tiêu. 2/ Startup Lesson of the day " Make scalable decision in startup" Mình có cơ hội được trò truyện với Peter Nguyễn- CEO & Co-founder của Buymed (thuocsi.vn), anh có chia sẻ những khó khăn và thách thức trong việc ra quyết định không chỉ trong chiến lược kinh doanh, mà còn trong cả hoạt động nội bộ công ty. Nhưng điều anh học được sau khi tham gia chương trình Surge của quỹ đầu tư hàng đầu thế giới Sequoia Capital, mà làm thay đổi hoàn toàn trong việc ra quyết định của anh, đó là: " Make scalable decision" (Hãy ra quyết định mà có thể "mở rộng" được). Lời khuyên này có nghĩa là, nhà sáng lập và đội ngũ lãnh đạo cần tạo ra các quy chuẩn trong việc ra quyết định, để dựa vào đó, từ trên xuống dưới, mọi người có thể nhất quán quy chuẩn đó, nhìn theo và ra quyết định. Điều này, sẽ giúp cho CEO và đội ngũ lãnh đạo không cần phải lúc nào cũng có mặt để ra quyết định, vì tin rằng cấp dưới của mình cũng sẽ quán triệt và ra quyết định như họ ở mọi lúc, mọi nơi. 3/ Inspiration of the day #3: Startup Coffee Catch-up Podcast: Hôm nay, tập 3 của series Startup Coffee Catch-up của mình đã được tung ra. Đây là tập Genesia Ventures trò chuyện catchup với Taku Tanaka- CEO&Founder của Kamereo - Phần mềm hỗ trợ doanh nghiệp F&B mua thực phẩm sỉ (B2B) cùng với KameMart- Cung cấp và chuyển phát thực phẩm tới người tiêu dùng cuối (B2C). Anh Taku có chia sẻ là trước khi thành lập Kamereo, anh có cơ hội được đầu quân cho Pizza4P's- chuỗi nhà hàng Ý Nhật rất nổi tiếng ở Việt Nam. Anh bắt đầu công việc từ những điều nhỏ bé nhất, như làm phục vụ bàn, vệ sinh dọn dẹp, rồi học làm pizza, cho tới khi anh đã nắm vững hết hoạt động từ nhỏ tới lớn của nhà hàng, và chứng tỏ được năng lực của mình, anh được đề bạt lên làm COO - Giám đốc vận hành của Pizza4P's. Anh là một trong những người có đóng góp lớn giúp cho Pizza4P's được mở rộng thành công như ngày hôm nay. Anh có chia sẻ thêm, bản thân là người nước ngoài, làm việc quản lý và kinh doanh tại Việt Nam gặp nhiều điều khó khăn, trong đó khó khăn nhất là làm việc với con người. Nhưng anh tập cho mình thói quen, là không cố gắng kiểm soát thứ mình không thể kiểm soát được. Anh bắt đầu từ việc điều chỉnh chính bản thân mình để phù hợp và tác động dần tới đối phương thay đổi tốt hơn. Và anh cũng tập thiền (meditation) mỗi ngày để giảm stress trong công việc. Các bạn có thể nghe full ở đây Buổi họp ý nghĩa, đầy cảm hứng tích cực trong ngày: Chiều nay, mình có một buổi họp đầy ý nghĩa ở con đường sách Sài Gòn này, với một công ty khởi nghiệp về giáo dục. Họ là người đam mê và tâm huyết với giáo dục Việt Nam, bất chấp cả tuổi tác, và sức khoẻ. Điều làm mình ấn tượng nhất đó là có một nhà giáo- thầy đã có hơn 20 năm kinh nghiệm giảng dậy Toán tại trường Amsterdam Hà Nội. Thầy đã lặn lội đáp chuyến bay từ Hà Nội vào Tp HCM, ưu tiên cuộc gặp đầu tiên với mình. Và còn cảm động hơn nữa khi mình biết đươc thầy có dù sức khoẻ không tốt, phải vào viện truyền nước gấp từ trưa hôm nay vậy mà tới giờ hẹn thầy đã đi thẳng từ bệnh viện tới địa điểm họp với mình. Nói về giáo dục, mình có thể cảm nhận được sức sống và nhiệt huyết loé lên từ ánh mắt của thầy. Thật vui và vinh dự cho mình có thể gặp được người thầy tâm huyết với giáo dục, và muốn làm những điều tốt đẹp hơn nữa cho nền giáo dục ở Việt Nam, dù đã nghỉ hưu. Mình còn trẻ, sẽ phải cố gắng nhiều hơn, thật nhiều hơn nữa, để học hỏi, và hỗ trợ cho những tâm huyết đáng trân trọng thế này. Sách mua đọc: Mỗi lần tới phố sách, mình lại mua mang về cho mình những cuốn sách hay. Và hôm nay, mình đã mua 3 cuốn sách này: The Power of Focus (Sức mạnh của tập trung), Chiến lược kinh doanh và Grit (Vững tâm bền chí ắt thành công). Mình thường đọc 2 loại sách chính: sách về kinh doanh, và sách dạy phát triển kỹ năng. Được làm việc với những nhà lãnh đạo & nhà quản lý doanh nghiệp xuất sắc, những nhà đầu tư thông minh, ở họ mình thấy có điểm chung đó là: Họ đều là những người đọc sách. Hi vọng các bạn, cũng đang có cho mình những cuốn sách hay để đọc mỗi ngày. Mình rất vui nếu được các bạn chia sẻ tên của những cuốn sách đó cùng với điều mà bạn đã học và áp dụng được cho công việc của mình. Mình cũng sẽ cố gắng dành thêm nhiều thời gian hơn nữa để đọc những cuốn sách hay bổ ích. Mình sẽ đọc dần những cuốn sách mua hôm nay, và sẽ tiếp tục chia sẻ tới các bạn những bài học ý nghĩa qua những Daily Blog tiếp theo nhé! Xin cám ơn các bạn đã kiên nhẫn dành thời gian Catchup với mình qua bài Daily Blog ngày hôm nay nhé! Xin chào và hẹn gặp lại các bạn vào ngày mai!

Xin chào các bạn! Đến hẹn lại lên, hãy cùng catchup với mình ngày hôm nay, với những nội dung dưới đây nhé! 1/ ‘Forget about making money’: Asia’s CEOs share lessons on reopening and the post-pandemic business landscape Đây là những Takeaways từ buổi trao đổi trực tuyến giữa các CEO tiêu biểu của Châu Á ( Daniel Zhang CEO của Alibaba, Hiroshi Mikitani founder and CEO của Rakuten, Anthony Tan CEO and cofounder of Grab) do Fortune tổ chức: DX- chuyển đổi số diễn ra mạnh mẽ mọi nơi CEO Daniel Zhang của Alibaba cho rằng, giai đoạn khủng hoảng do Covid-19 này, đã khiến các cửa hàng vật lý truyền thống phải chuyển đổi sang trực tuyến. Việc chuyển đổi này không còn là sự lựa chọn, mà là sự bắt buộc. Khi đó các cửa hàng vật lý này sẽ dần được chuyển đổi mục đích sử dụng như là nhà kho chứa hàng, hay là bếp lớn để chế biến, phục vụ cho đơn hàng online đang ngày càng tăng. CEO Anthony Tan của Grab thì cho rằng, làn sóng chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ hơn bao giờ hết, và đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMEs). Đông Nam Á đi sau Trung Quốc khoảng 10 năm về chuyển đổi số, nhưng Covid-19 đã thu hẹp khoảng cách này lại. Ngành du lịch bị tổn thương nhiều: CEO Hiroshi Mikitani của Rakuten (doanh nghiệp thương mại điện tử lớn thứ 2 sau Amazon tại Nhật) có chia sẻ, trong khi doanh thu thương mại điện tử của họ tăng 50%, thì doanh thu mảng du lịch bị giảm 90% ở thị trường Nhật. Sự sạch sẽ "Cleanliness" sẽ là điều bình thường mới. Công ty phải nỗ lực tạo niềm tin với khách hàng ở dịch vụ an toàn, sạch sẽ. Ví dụ như Grab, trong đợt dịch này, luôn khuyến khích "Contactless deliveries" - giao hàng không tiếp xúc, đảm bảo lái xe và khách hàng đeo khẩu trang khi giao nhận đồ. Kết thúc thời của Thanh toán tiền mặt. CEO Daniel Zhang của Alibaba có chia sẻ việc thanh toán bằng tiền mặt đã biến mất dần với đại đa số người dân Trung Quốc, người dân giờ đang rất thận trọng với giao dịch bằng tiền mặt. Thậm chí ở thị trường trọng tiền mặt như Nhật Bản cũng đang thay đổi, CEO Hiroshi Mikitani của Rakuten có chia sẻ ở giai đoạn này, chính phủ Nhật cũng đang ra sức khuyến khích người dân thay đổi thói quen, chuyển sang thanh toán trực tuyến. Còn ở thị trường Đông Nam Á, ở Philippines, Grab chỉ có giao dịch không tiền mặt. Gia tăng tầm quan trọng của tương tác và phúc lợi cho nhân viên Giai đoạn Covid-19, các nhân viên phải làm việc ở nhà (Work from Home) và các cuộc họp diễn ra trực tuyến nhiều hơn, khiến cho sự tương tác với các nhân viên giảm đi, cùng với quan ngại vấn đề sức khoẻ tinh thần (Mental Health) và duy trì động lực, hiệu quả làm việc bị ảnh hưởng. Do đó, việc gia tăng gắn kết, quan tâm tới nhân viên nhất là trong giai đoạn này là rất quan trọng. Ví dụ CEO của Rakuten có chia sẻ là mỗi này ông đều tham gia "morning hallo" và "afternoon hallo" để gia tăng tương tác với nhân viên mình. Nhân tiện đây, ở quỹ đầu tư mình cũng vậy, mỗi ngày các thành viên trong quỹ mình call chào buổi sáng, nhìn thấy mặt của nhau, động viên và cập nhật kế hoạch trong ngày. Hay để cổ vũ cho các thành viên làm việc ở nhà hiệu quả, quỹ mình dành ra nhân sách hỗ trợ cho các nhân viên mua sắm các thiết bị cần thiết cho làm việc ở nhà. 2/ What is good retention Đây là một bài viết phân tích rất hay và ý nghĩa về Customer Retention (Giữ chân khách hàng) của  Casey Winters (Head of Growth - Giám đốc phát triển của Pinterest, GrubHub, and cũng là Chief Product Office - Giám đốc phát triển sản phẩm ở Eventbrite). Việc giữ chân khách hàng tốt là cách khiến sản phẩm của bạn có thể phát triển và mở rộng. Đó cũng là chỉ số tốt nhất để chứng tỏ bạn có sản phẩm phù hợp với thị trường (Product-Market-Fit), và là nhân tốt quan trọng trong việc tính giá trị vòng đời khách hàng (LTV: Life Time Value), và cũng là chỉ số ảnh hưởng tới các chiến lược thu hút khách hàng của bạn. Đâu là Benchmark- điểm chuẩn cho GOOD and GREAT retention? Casey đã rất kì công khảo sát các nhà sáng lập startup cũng như các nhà đầu tư để tìm ra đâu là điểm chuẩn cho chỉ số này. Dưới đây là những takeaways, mà mình nghĩ sẽ có thể tham khảo và áp dụng được ở Việt Nam, ngoài ra còn có những thống kê riêng dành cho các sản phẩm SaaS khác, mình không chia sẻ ở đây, nếu bạn quan tâm, xin mời tham khảo ở link trên để đọc toàn bộ bài phân tích của Casey nhé! Consumer Social (Mạng xã hội) : ~25% is GOOD, ~45% is GREAT Ví dụ: Facebook: tỉ lệ duy trì 60 - 70% khách hàng trong 6 tháng Instagram: Tỉ lệ duy trì 50 - 60% khách hàng trong 6 tháng Snapchat: Tỉ lệ duy trì 33% khách hàng trong 3 tháng , 30% trong 24 tháng (source, source) Twitter: Tỉ lệ duy trì 31% khách hàng trong 3 tháng , 22% trong 24 tháng (source, source) Consumer Transactional (Nền tảng giao dịch với người dùng cuối) : ~30% is GOOD, ~50% is GREAT Ví dụ: TurboTax: Tỉ lệ duy trì 77% khách hàng trong 12 tháng (source) Lyft: Tỉ lệ duy trì 22% khách hàng trong 12 tháng (source) Consumer SaaS (Dịch vụ Subscription dành cho người dùng cuối) : ~40% is GOOD, ~70% is GREAT Ví dụ: Amazon Prime: Tỉ lệ duy trì 93% khách hàng trong 12 tháng (source) Dropbox: Tỉ lệ duy trì ~80% khách hàng trong 12 tháng Spotify: Tỉ lệ duy trì 72% khách hàng trong 6 tháng (source, source) Netflix: Tỉ lệ duy trì 66% khách hàng trong 12 tháng (source) 3 cách hiệu quả để gia tăng Tỉ lệ duy trì khách hàng: Làm sản phẩm có giá trị hơn với khách hàng: Các sản phẩm hiện nay đều có nhiều chức năng, nhưng các nhà sáng lập và đội ngũ phát triển sản phẩm cần dành nhiều thời gian phỏng vấn khách hàng, thu nhận feedback từ họ để xem đâu là chức năng quan trọng nhất với họ, để hoàn thiện sản phẩm, gia tăng giá trị sản phẩm trong mắt khách hàng. ( Tham khảo thêm:  feature/product fit) Kết nối với người dùng tốt hơn với giá trị sản phẩm: Nhà sáng lập và Đội ngũ phát triển sản phẩm, cần phải tăng cường các chiến thuật như Onboard, gửi email, thông báo (notification) để gia tăng tương tác, kết nối người dùng ở lại tiếp tục sử dụng sản phẩm. Nhân tiện đây, với tư cách là nhà đầu tư cũng như người dùng của Homedy, cũng mình cũng đã tham gia và hỗ trợ team Homedy phát triển sản phẩm trong nỗ lực gia tăng tỉ lệ duy trì khách hàng cao hơn. Ví dụ như, Homedy đã phát triển tính năng "Cộng đồng Homedy" để kết nối chia sẻ thông tin giữa người mua, người bán, chủ dự án, và môi giới. Ngoài ra còn phát triển tính năng chat tiện tích để mọi người ở lại nền tảng không cần phải di chuyển tới nền ứng dụng chat khác như Zalo hay Facebook, tiếp tục trao đổi thông tin. 3. Phát triển sản phẩm mới: Nếu bạn đã cố gắng với 2 cách trên mà vẫn gặp khó khăn trong việc giữ chân khách hàng, có nghĩa là bạn chưa có được sản phẩm phù hợp với thị trường (Product Market Fit). Thì đây cũng là lúc bạn nên nghĩ tới việc Pivot - đổi sang sản phẩm mới, phù hợp hơn với tập khách hàng mục tiêu của bạn. 3/ One-way-ticket : Vé một chiều Startup- Khởi nghiệp không hề màu hồng, bỏng bẩy như bề ngoài những hình ảnh, bài báo tuyên dương như chúng ta thường thấy. Đó là cả một chặng đường dài, bền bỉ, cô độc, đấu tranh, hi sinh, quyết tâm làm việc không ngừng nghỉ cho tới ngày thành công. Mình đã rất cảm động với từ "One-way-ticket" (Vé một chiều) mà Peter- CEO của BuyMed chia sẻ trong Startup Coffee Catchup Podcast. Trước khi về Việt Nam lập nghiệp như hiện nay, Peter đã từng học tập và làm việc ở Mỹ, anh có gia đình bố mẹ, anh em đang sống ở Mỹ. Nhưng khi anh quyết định rời Mỹ, về Việt Nam, anh đã quyết tâm chỉ đặt vé một chiều đi, mà không hứa hẹn ngày trở về cho tới ngày thành công. Và tới giờ hơn 10 năm trôi qua, anh vẫn bền bỉ ở lại, làm việc không ngừng nghỉ ở Việt Nam. Vé một chiều: Ngoài nghĩa đen, thì nó còn mang ý nghĩa bao hàm cả sự quyết tâm, không quay đầu lại, không tự kiếm tìm cho mình thêm một con đường nữa để lùi bước, chỉ có một lựa chọn là kiên trì với điều mình đã chọn. Đây cũng là câu nói cổ vũ mình hằng ngày tiếp tục với những gì mình quyết tâm theo đuổi đam mê và đóng góp cho cộng đồng khởi nghiệp ở Việt Nam. Việc duy trì Daily Blog này, cũng là một ví dụ. Viết Blog chia sẻ này mỗi ngày, cần một số lượng giờ rất lớn để đọc, để hiểu thấu, rồi để viết ra những điều đó một cách dễ hiểu tới người đọc. Mình có lúc thấy mệt mỏi, thiếu ngủ, có lúc muốn "đặt ngay một chiếc vé chiều về" - dừng viết blog này lại, nhưng chính lúc đó, mình có gia đình bên cạnh, có các bạn đọc quan tâm đón đọc, nhận được những feedback chia sẻ họ đã được học hỏi thêm và truyền thêm động lực để tiếp tục với chặng đường startup của họ. Đó là điều khiến mình lại viết, lại chia sẻ. Xin cám ơn các bạn đã kiên nhẫn đón đọc Daily Blog ngày hôm nay nhé! Xin chào và hẹn gặp lại các bạn vào ngày mai.

Xin chào các bạn! Hôm nay là thứ 4, ngày 10, tháng 6, năm 2020. Các bạn đã có một ngày như thế nào? Với mình thì hôm nay lại là một ngày đầy ắp những hoạt động, Morning Cafe Catchup với các founder, thu âm sản xuất tập Podcast sắp tới với founder Kamereo, rồi tham gia hội thảo trực tuyến, đọc các pitchdeck của startup Việt Nam và nghiên cứu các cơ hội đầu tư. Dù lịch trình bận rộn, nhưng mình cũng không quên cập nhật tin tức, học hỏi, và giờ là ngồi viết Daily Blog này. Dù đã khá muộn, nhưng mình biết rằng các founder cũng đang thức để học hỏi và làm việc đúng không? Hi vọng, các bạn vẫn dành thời gian Catchup với mình hôm nay qua blog này nhé! Nội dung mình muốn chia sẻ ngày hôm nay, sẽ không phải là các bài báo, bài viết đầy ắp thông tin nữa, mà mình muốn trả lời đầy đủ tất các câu hỏi quan trọng ở buổi hội thảo trực tuyến ngày hôm nay. Đó là buổi hội thảo với chủ đề "Những điều bình thường mới trong gọi vốn Startup" nằm trong khuôn khổ cuộc thi khởi nghiệp K-Startup Grand Challenge 2020. Tham gia với mình ngày hôm nay, là 5 nhà đầu tư khởi nghiệp khác ở Châu Á, và 3 founder của 3 startup đã tham gia cuộc thi khởi nghiệp của K-Startup Grand Challenge trước đó. Buổi hội thảo trực tuyến diễn ra trong hơn 2 tiếng, với rất nhiều câu hỏi và câu trả lời ý nghĩa. Các bạn chưa kịp theo dõi buổi hội thảo này, xin mời xem lại nội dung chương trình được ghi lại ở link dưới đây nhé! Chương trình thu hút được nhiều sự quan tâm theo dõi từ các bạn làm startup, mọi người đã rất tích cực gửi rất nhiều câu hỏi tới chương trình, trong khuôn khổ 2 tiếng với 9 khách mời, rất khó cho chúng mình có thể trả lời đầy đủ hết theo kì vọng của các bạn. Thêm nữa, hội thảo diễn ra bằng tiếng Anh, cũng khó cho mình truyền đạt đẩy đủ hết các ý trong thời gian nhắn, và cũng khó cho tất cả các bạn ở Việt Nam tập trung nghe hết được. Vì vậy, mình quyết định, tổng hợp đầy đủ câu trả lời của mình dành cho các câu hỏi nhận được từ các bạn, thông qua bài blog này, để các bạn có thể Catchup đầy đủ hết với mình nhé! 1/ Các nhà đầu tư khởi nghiệp (Venture Capital: VC) đã làm gì giúp các founder startup mình đầu tư vượt qua Covid-19 này? Trước câu trả lời của mình, các VC khác đã trả lời đề cập tới việc ra sức hỗ trợ các startup họ đầu tư kéo dài đường chạy (runway) nhiều nhất có thể, kỳ vọng là khoảng 12~18 tháng. Ví dụ, cắt giảm chi phí như Marketing, nhân sự, cùng với tối ưu hoá tổ chức vận hành trong công ty. Cùng với nỗ lực đó, trong trường hợp các công ty startup cần thêm vốn để kéo dài runway, các VC cũng cân nhắc đầu tư thêm (follow-on investment) cho các công ty đó. Mình trả lời bổ sung thêm việc cổ vũ các founder "Stay Connected" (luôn giữ kết nối) với nhân viên, với khách hàng, với các nhà đầu tư, và với chính niềm tin sứ mệnh của họ với startup. Bên cạnh đó, quỹ đầu tư Genesia Ventures mình vẫn luôn "Stay Connected" với chính các bạn founder, đặc biệt là trong giai đoạn khó khăn của Covid-19 này. Ở Genesia Ventures, cách ngày trong tuần bên mình có tổ chức Virtual Drinks, mời các khách mời là các nhà sáng lập của các công ty thành công, họ đã trải qua và vượt lên mạnh mẽ từ các khủng khoảng trước đó, chia sẻ, động viên và đưa ra lời khuyên cho các founder startup quỹ mình đầu tư. Thậm chí sau mỗi buổi Virtual Drinks đó, các founder cũng chia sẻ những bài học được cho những người khác, đặc biệt General Partner Takahiro Suzuki bên mình cũng tổng hợp lại các thông tin bổ tích đó trong các blog cá nhân của mình để chia sẻ rộng hơn tới cộng đồng khởi nghiệp, để cùng vượt qua giai đoạn khủng hoảng này. Còn cá nhân mình, ngoài luôn chủ động stay connected với các founder startup bên mình đầu tư ở Việt Nam, mình cũng ngồi lại với các founder, bàn cách "vượt khó", "bứt phá" trong giai đoạn này, hỗ trợ tìm đối tác lớn để đầu tư chiến lược hoặc hợp tác kinh doanh để cùng phát triển, cũng như hỗ trợ tuyển dụng các quản lý cấp cao cho các startup (vì giai đoạn này có sự dịch chuyển nhân sự cao nhiều ở các công ty, nên cũng là cơ hội để tuyển dụng nhân tài) 2/ Với góc nhìn của nhà đầu tư, đâu là 3 từ chìa khoá chính cho tiêu chí "Không thay đổi" và "Thay đổi" từ sau Covid-19, trong việc ra quyết định đầu tư vào startup? Mình đã trả lời, có 2 tiêu chí nhất quán không thay đổi, và 1 tiêu chí có sự thay đổi sau Covid-19 đó là: 2 tiêu chí không thay đổi: Thị trường tiềm năng: Các câu hỏi sẽ là thị trường mà startup nhắm tới có đủ lớn, tiềm năng, đi theo xu hướng không? Và vấn đề startup giải quyết trong thị trường đó có đủ "đau" và lớn tới việc khách hàng cảm thấy phải sử dụng (must-have product) và trả tiền cho sản phẩm đó hay không? Đội ngũ sáng lập mạnh: Các câu hỏi sẽ là người sáng lập (founder) và đội ngũ của mình có am hiểu và có kinh nghiệm với thị trường đó không? họ có tư duy chiến lược và khả năng biến các kế hoạch kinh doanh thành hành động và kết quả thực tiễn hay không? Họ có phải là người đam mê, cháy hết mình, nhưng cũng rất tỉnh táo để biết mình không thể bị "cháy rụi" (burn-out) để có thể chạy được đường dài tới ngày chiến thắng hay không? (Mình đã có bài chia sẻ về Jobs of CEO ở bài blog ngày hôm qua, rất chi tiết về "định nghĩa" một nhà sáng lập có khả năng thành công cao, mời bác bạn tham khảo ở đây nhé! 1 Tiêu chí thay đổi: Đó là các nhà đầu tư sẽ cân nhắc kĩ và chọn ra các mô hình kinh doanh bền vững hơn, cho thấy tiềm năng đạt điểm hoà vốn, đạt được lợi nhuận trong tương lai. Như thế nào được gọi là mô hình bền vững? Theo mình, đó là mô hình có Unit Economic tốt (LTV (Life Time Value: Giá trị vòng đời khách hàng phải lớn hơn CAC (Customer Acquisition Cost: Chi phí có được khách hàng), và nên lớn hơn bao nhiêu? thì có nhiều ý kiến chuyên ra đưa ra, nhìn chung thì LTV sẽ lớn hơn CVC ít nhất 3 lần, cần ít nhất 12 tháng để thu lại chi phí CAC đã bỏ ra, dành cho SaaS Business. Tuy nhiên, cần phải nhìn LTV và CAC trong một giai đoạn thời gian đủ dài, không phải ngay từ đầu mà LTV phải lớn hơn CAC 3 lần, vì chúng sẽ cần có sự thay đổi và cải thiện. Dưới đây là một trong những ví dụ mình hoạ cho một "đường cong đẹp" để các bạn tham khảo nhé: (Tham khảo thêm ở đây) 3/ Các nhà đầu tư quan tâm tới lĩnh vực thị trường nào để đầu tư ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay? Câu trả lời của mình là DX (Digital transformation: Chuyển đổi số) các hoạt động của doanh nghiệp, gia tăng hiệu quả hợp tác, tối ưu hoá hoạt động và mang lại nhiều sự tiện ích giá trị cho khách hàng. Ngoài ra, theo kết quả khảo sát APEC CEO 2018 của PwC, có 42% doanh nghiệp Việt Nam và 36% doanh nghiệp khu vực châu Á – Thái Bình Dương đang đầu tư vào các startup địa phương, cho thấy ngày càng nhiều doanh nghiệp muốn trở thành “doanh nghiệp số” thông qua việc đầu tư vào các cách làm mới, các phép thử mới. (Tham khảo ở đây). Bên cạnh đó, mình tin rằng, Covid-19 đã là nhân tố thúc đẩy doanh nghiệp tích cực chuyển đổi số mạnh mẽ hơn nữa ở Việt Nam. Vì vậy, đây sẽ là cơ hội rất lớn cho các startup "dấn thân" vào lĩnh vực chuyển đổi số cho các doanh nghiệp (DX for B2B), các doanh nghiệp sẽ sẵn sàng hơn để trả tiền mua dịch vụ giúp họ chuyển đổi số, khiến thời gian sales của startup đó sẽ được rút ngắn hơn. Ở khía cạnh DX for B2C (Business to Customer)- chuyển đổi số cho khách hàng là người tiêu dùng, người dùng cuối dịch vụ. Covid-19 cũng khiến chúng ta nâng cao được tầm quan trọng của giao dịch trực tuyến (Online Transaction), giao dịch không chạm (Contactless Transaction) trong bối cảnh hạn chế tiếp xúc và cách ly xã hội. Ví dụ, nhiều cửa hàng vật lý (offline shop) kinh doanh cũng phải DX- đó là tăng thêm kênh bán hàng trực tuyến (online shop). Bên mình đánh giá cao tiềm năng của tất cả các dịch vụ B2C tận dụng DX, gia tăng các Touch Point (điểm chạm) tới người dùng bằng cách Multi-Channels (đa kênh) trên cả nền tảng Online và Offline, bằng mô hình OMO (Online Merge Offline). Mình đã từng có chia sẻ quan điểm này ở bài Blog trước: After Digital- Các nhà sáng lập đã sẵn sàng chưa?. Ngoài ra, mình cũng đã có bài tổng hợp 6 xu hướng bình thường tiếp theo (The next normal) của tiêu dùng số hậu Covid-19 từ báo cáo của Facebook và Bain Company ở Blog trước. Các bạn có thể tham khảo thêm ở đây nhé! Vì vậy, những startup nào phát triển sản phẩm tập trung vào những xu hướng mới và xu hướng tiếp theo này hậu Covid-19, sẽ có nhiều cơ hội mới để bứt phá phát triển trong tương lai. Trên đây là các câu trả lời đầy đủ nhất cho 3 câu hỏi quan trọng trong buổi hội thảo trực tuyến, thảo luận về "Những điều bình thường mới trong gọi vốn Startup" Hi vọng những chia sẻ này sẽ giúp ích cho các bạn đang làm startup, sẵn sàng chuẩn bị cho những điều bình thường mới để gọi vốn thành công, trong thời gian này nhé! Xin chào và hẹn gặp lại các bạn vào ngày mai!

Xin chào các bạn- những nhà sáng lập và những người chuẩn bị startup. Tuần này Blog Zunzunstartups xin được chia sẻ tới các bạn góc nhìn của mình về đề tài After Digital và mô hình kinh doanh mới-OMO (Online Merge Offline) Hiện nay ở Việt Nam, cụm từ DX (Digital Transformation: Chuyển đổi số) chưa bao giờ trở nên "hot" như vậy, từ chính phủ, doanh nghiệp lớn, tới các công ty khởi nghiệp cũng đang nhanh chóng triển khai sâu rộng cải cách điện tử hoá tất cả các ngành nghề. Bản thân mình vô cùng ủng hộ xu hướng DX này, vì là nhà đầu tư nên mình thường đi tìm các xu hướng (trend) để trả lời cho câu hỏi: Cái gì tiếp theo sẽ đến sau chuyển đổi số? (What next after Digital? ) Thời gian gần đây, cả giới đầu tư Nhật truyền tay nhau cuốn sách After Digital (như ảnh bên dưới) và ở quỹ đầu tư Genesia Ventures mình, mọi người đều đón đọc nhiệt tình. Mặc dù cuốn sách này được viết ở Nhật, dành cho thị trường Nhật nhưng bản thân mình đọc xong nhận thấy kiến thức trong cuốn sách này có thể áp dụng ở cả thị trường ngoài Nhật trong đó có Việt Nam. Và điều thôi thúc mình viết blog này là vì những nội dung quan trọng liên quan đến After Digital mình không thể Google thông tin hay tìm ra sách bằng tiếng Việt ở Việt Nam. Cuốn sách này đề cập tới khái niệm Digital (Số hoá) và Real (Thực tế) cùng với mối quan hệ khác nhau giữa 2 thời kì: Trước (Before) Digital và Sau (After) Digital. Theo như hình minh hoạ bên dưới, thời kì mà chúng ta đang nhận thấy và trải nghiệm rõ ràng nhất hiện nay chính là thời kì trước và trong Digital. Ở thời điểm này, Digital xuất hiện và gắn một chút vào cuộc sống thực tế (Real) của chúng ta. Một ví dụ tiêu biểu cho trường hợp này là mua hàng Online và Offline. Nhờ có sự phát triển mạnh mẽ của thương mại điện tử (E-commerce) những năm gần đây cùng với dịch vụ tiện lợi hơn mà chúng ta mua hàng online nhiều hơn, thay thế dần việc tới các cửa hàng offline mua sắm. Thời kì After Digital được dự báo là đang tới, ở đó Offline sẽ thay đổi vai trò mới do bị thay thế bởi Online, thì xuất phát điểm sẽ là Digital và khi đó Real sẽ là trở thành điểm quan trọng nằm trong Digital như hình dưới đây: Với sự thay đổi Before-After Digital này kéo theo mô hình kinh doanh cũng sẽ thay đổi từ O2O ( Online to Offline: kéo khách hàng tiềm năng từ Online sang mua hàng Offline) sang OMO (Online Merge with Offline: cung cấp sản phẩm, dịch vụ dựa trên cả trải nghiệm Online và Offline cùng một lúc của khách hàng). Khái niệm mô hình OMO này được Kai-Fu Lee từ Sinovation Ventures giới thiệu trên The Economist vào tháng 11 năm 2017. Gần đây, khi mình ngồi thảo luận với các nhà sáng lập startup gọi vốn, khi mình đề cập tới mô hình OMO này, một điều bất ngờ là không nhiều nhà sáng lập biết tới mô hình này, hoặc họ có biết qua nhưng chưa hiểu đúng bản chất, phần chính vẫn hiểu nhầm là mô hình O2C. Theo Tekedia, hệ sinh thái chăm sóc sức khoẻ của tập đoàn Ping An Trung Quốc là sự kết hợp không thể hoàn hảo hơn giữa trải nghiệm Online và Offline của khách hàng, là một trong những ví dụ thành công tiêu biểu tiếp theo của mô hình OMO này. Tiền thân của tập đoàn Ping An là công ty bán bảo hiểm đơn thuần, nhưng để bản được bảo hiểm nhiều hơn, tập đoàn đã mở rộng thêm dịch vụ chăm sóc sức khoẻ Ping An Good Doctor- là ứng dụng Online giúp khách hàng có thể đặt hẹn, nhân tư vấn thăm khám từ bác sĩ, kết nối với các địa điểm Offline như nhà thuốc, bệnh viện phòng khám. PingAn họ không bỏ qua bất kì một cơ hội nào để hiểu hơn về tinh trạng sức khoẻ của khách hàng dựa trên dữ liệu ở cả Online và Offline, thậm chí kể cả số bước chân đi bộ thực tế trong ngày của khách hàng đó, qua đó sẽ bán được bảo hiểm đúng người- đúng hàng- đúng giá hơn. Mặc dù ở Việt Nam hiện nay, mô hình OMO vẫn chưa được hiểu và triển khai đầy đủ, do mô hình O2O vẫn đang chủ đạo. Nhưng như mình đã đề cập trên, After Digital sẽ đến trong thời gian tới, kéo theo việc cần thiết phải chuyển dịch mô hình kinh doanh phù hợp với nó. Và OMO có thể là một sự lựa chọn cho các bạn. Quỹ đầu tư Genesia Ventures mình cũng đã tìm ra được và đầu tư vào một startup về Edtech ở Việt Nam tên là Manabie đi theo mô hình OMO này. Nhà sáng lập của Manabie đã từng là nhà đồng sáng lập của một startup edtech về E-learning thuần Online. Mặc dù startup đó đã được bán lại thành công cho một tập đoàn lớn ở Nhật, nhưng nhà sáng lập này nhận ra việc học online không đủ với các em học sinh trong việc duy trì sự tương tác, và động lực học cho các em. Vì vậy, Manabie được thành lập để bổ sung vào mảnh ghép còn thiếu từ E-learning thực hiện theo mô hình OMO, tức là kết hợp giữa học Online (E-learning) và học Offline (Learning Experience Hub) . Với mô hình OMO, thì Trải nghiệm khách hàng tốt+ Tăng điểm chạm (touch point) với khách hàng + Hiểu khách hàng từ các dữ liệu Online và Offline đóng vài trò quan trọng và sẽ là công thức thành công cho doanh nghiệp của bạn. Bạn có thể cải tiến sản phẩm và UX (trải nghiệm khách hàng) nhờ hiểu khách hàng dựa trên các dữ liệu ở cả Online lẫn Offline. Trên hành trình của khách hàng (Customer Journey), việc tạo ra các chuỗi trải nghiệm nhằm tăng các điểm chạm bằng các giao dịch tần suất cao, kèm theo số trải nghiệm, dịch vụ và sản phẩm mang đến cho khách hàng tăng, sẽ khiến LTV (Life time value: Giá trị vòng đời khách hàng) từ khách hàng tăng theo, qua đó sẽ làm tăng doanh thu cho doanh nghiệp của bạn. Xin cám ơn các bạn đã dành thời gian quan tâm đón đọc blog zunzunstartups! Với những chia sẻ trển của mình, để chuẩn bị cho thời kì After Digital sắp đến, các bạn sẽ bắt đầu từ đâu? Hãy cho mình biết quan điểm của các bạn bằng cách comment bên dưới nhé!

Xin chào các bạn! Hôm nay là thứ 3, ngày 9, tháng 6 năm 2020. Hôm nay mình có rất nhiều bài đọc/bài học, và trải nghiệm ý nghĩa muốn chia sẻ tới các bạn. Bài viết sẽ hơi dài, hi vọng các bạn đủ kiên nhẫn catchup tới hết với mình nhé! 1/ Southeast Asia digital consumer trends that shape the next normal (by Facebook&BainCompany) Đây là bài báo cáo mới nhất của Facebook kết hợp với công ty tư vấn Bain Company, nói về 6 xu hướng tiêu dùng kỹ thuật số ở thị trường Đông Nam Á được hình thành trong gần 6 tháng đầu năm 2020. Cá nhân mình rất tích cách bài báo cáo dùng từ "The Next Normal" (Trạng thái bình thường tiếp theo) , thay cho từ "The new normal" ( Trạng thái bình thường mới), với hàm nghĩa các xu hướng được dự đoán có ảnh hưởng dài hạn hơn. 1. Mua sắm trực tuyến các sản phẩm thiết yếu Có thể nói Covid-19 là lý do chính khiến mọi người ở nhà và hình thành thói quen mua sắm trực tuyến, phần chính là các sản phẩm thiết yếu như đồ ăn, nguyên liệu nấu nướng. Theo báo cáo, 48% người tiêu dùng được khảo sát trả lời là chi tiêu nhiều hơn cho sản phẩm tạp hoá tươi sống, và 83% trả lời là vẫn sẽ tiếp tục mua như vậy sau khi dịch kết thúc. 2. Gia tăng việc khám phá các ứng dụng mới Theo báo cáo, 85% người tiêu dùng ở Đông Nam Á được khảo sát trả lời là họ đã dùng thử các ứng dụng app mới. Phó tổng giám đốc của Tiki- anh Khanh Ngo cũng có trả lời phỏng vấn là, ở Việt Nam cũng chứng kiến sự gia tăng tỉ lệ % người tiêu dùng trải nghiệm ứng dụng số lần đầu tiên, điều này cũng góp phần làm gia tăng việc mua sắm trực tuyến tăng mạnh trong mấy tháng vừa qua. 3. Cân nhắc kỹ hơn về các giá trị khi mua sắm Nguyên nhân được đưa ra là do ảnh hưởng từ khủng hoảng Covid-19, mọi người có xu hướng chi tiêu thắt chặt hơn, ít theo đuổi chủ nghĩa vật chất hay sản phẩm xa xỉ, mà chú trọng hơn vào việc mua sắm các sản phẩm thiết thực, bảo đảm cho cuộc sống ở giai đoạn mới này. Mặc dù vậy, theo như thống kê bên dưới đây, Việt Nam mình đứng cuối nhóm với 43% người trả lời là cân nhắc tới giá trị mua sắm hơn. 4. Gia tăng lựa chọn nhãn hàng có uy tín, đáng tin cậy Theo báo cáo, 42% người tiêu dùng được khảo sát trả lời là họ mua sản phẩm từ các hãng có uy tín nhiều hơn trong những tháng gần đây, không chỉ vì chất lượng sản phẩm, mà còn là sự sẵn có của sản phẩm khi mua . Và có một con số thú vị nữa là có tới hơn 30% người trả lời là họ sẽ chuyển sang hãng khác nếu không tìm thầy sản phẩm mong muốn. Có nghĩa là khi các hãng triển khai đa dạng hoá các kênh bán hàng, từ cửa hàng vật lý tới cửa hàng trực tuyến, luôn cần phải đảm bảo hàng sẵn có ở các kênh để duy trì niềm tin từ khách hàng. 5. Sức khoẻ và phúc lợi là sự ưu tiên hàng đầu Theo báo cáo, 73% người tiêu dùng được khảo sát trả lời là họ quan tâm hơn tới sức khoẻ của mình, con số này lớn hơn nhiều so với khảo sát người tiêu dùng ở Mỹ (chỉ khoảng 40%), đặc biệt lại ở các thị trường kinh tế đang phát triển như khu vực Đông Nam Á. Điều này cho thấy cơ hội rất lớn mà chưa được khai phá hết trong ngành y tế ở các thị trường này. 6. Duy trì ở nhà và không tiếp xúc Theo báo cáo, 77% người tiêu dùng được khảo sát trả lời là họ thường xuyên chuẩn bị đồ ăn nấu nướng ở nhà, và ít nhất 65% xem TV hay xem phim giải trí tực tuyến theo yêu cầu, và 37% người bắt đầu sử dụng ứng dụng hiện diện từ xa (remote presence apps). Thanh toán không tiếp xúc (Contactless payments) cũng cho thấy sự tăng trưởng vượt bậc, dịch vụ thanh toán GCash ở Philippines đã chứng kiến sự gia tăng 30% về khối lượng giao dịch kể từ tháng 3 và trở thành ứng dụng tài chính được tải xuống nhiều nhất trong Google Play Store. 2/ Digital Health Investment Landscape: Telemedicine Takes The Lead For Now (by Crunchbase) Trong khuôn khổ hội thảo “The Digital Health Investment Landscape Post-COVID-19: What’s Next in 2020 and Beyond?”, bà Lisa Suennen là đồng sáng lập quỹ đầu tư tập trung vào mảng y tế - Psilos Group với tổng số tiền đầu tư trên 500 triệu USD. Bà có chia sẻ nhiều dự đoán về xu hướng tiềm năng trong mảng Y tế Số hậu Covid-19, trong đó mình ấn tượng với 2 nhận định lớn, như dưới đây: Winners- "người chiến thắng" trong mảng y tế này, là những công ty cung cấp giải pháp cho chuỗi cung ứng y tế (supply chain solutions), thử nghiệm lâm sàng trực tuyến (virtual clinical trials), trị liệu/chuẩn đoán trực tuyến (và số hoá) (digital therapeutics/diagnostics), giải pháp phân tích dự đoán (predictive analytics), giải pháp đào tạo nghề trực tuyến (digital training solutions ) Losers- "người thua cuộc" trong mảng này sẽ là dịch vụ y tế chỉ phụ thuộc vào giao dịch vật lý (brick-and-mortar growth dependent), bên cung cấp các dịch vụ “nice to have.” mà chưa thực sự thuyết phục khách hàng trả tiền mua trong thời gian khó khăn này. Ngoài ra, các công ty chỉ tập trung vào các giải pháp phục vụ cho COVID-19 cũng được cảnh báo là họ sẽ không có nhiều cơ hội khi mà dịch qua đi, mọi thứ trở về trạng thái bình thường mới. Mình cảm thấy khá an tâm vì 2 startup quỹ mình đầu tư ở Việt Nam là eDoctor và BuyMed, đang được đi đúng theo xu hướng, và có nhiều cơ hội lớn để phát triển. Nhưng đương nhiên để trở thành Winners thực sự, còn cần rất nhiều yếu tố nữa, như yếu tố quan trọng nhất là con người với founder và đội ngũ team hùng mạnh, sau đó là các chiến lược phát triển đúng đắn,.. 3/ How Covid-19 has changed the media industry in Asia (by TechinAsia) TechinAsia có cái nhìn rất đầy đủ với các số liệu dẫn chứng tuyết phục cho thấy Covid-19 đã thay đổi ngành Media như thế nào ở châu Á. Cụ thể có 2 sự thay đổi lớn, như sau: 1. Gia tăng mảng tin tức, giáo dục và game trực tuyến. Theo Nielsen, ở các nước Bắc Á các trang tin tức đã có lưu lượng truy cập tăng tới 36% trong tháng 2 so với một tháng trước đó. Các chương trình giải trí và nội dung giáo dục cho trẻ em tăng đột biến lên tới 50% Nội dung trực tuyến trên di động ở Đông Nam Á tăng 60% 2- Suy giảm ở mảng in ấn truyền thông và quảng cáo Covid-19 khiến các công ty cắt giảm chi phí quảng cáo, cùng với sự hạn chế tiếp xúc khiến cho các báo giấy và cả ngành in ấn nói chung gặp nhiều khó khăn. Cụ thể, công ty in ấn truyền thống Blu Inc ở Malaysia đã phải đóng cửa dừng hoạt động vào tháng 3 vừa qua. Thiết lập trật tự "Bình thường mới" trong ngành Media: Người làm quảng cáo cần phát triển nội dung số mang hơi thở thời đại gần gũi với cuộc sống hơn. Gia tăng các dịch vụ Quảng cáo tự động hoá và tự phục vụ (automation and self-service products) nhằm tiết kiệm chi phí và thời gian, hiệu quả hơn trong việc tiếp cận đúng đối tượng. Đề xuất nội dung phù hợp cho khách hàng dựa trên nguồn dữ liệu phong phú và độ am hiểu người dùng. Các casestudy tiêu biểu: Spotify gần đây giới thiệu Ads Studio hỗ trợ các Marketer của doanh nghiệp làm quảng cáo âm thanh nhanh, tiết kiệm và đánh trúng tập khách hàng mục tiêu hơn. Ứng dụng Douyin (thuộc sở hữu của ByteDance) cho phép người dùng tìm kiếm và mua ngay quần áo cũng như các hàng hóa khác mà họ đã thấy trong video. Công ty phát triển ung dụng di động Imaginato và nền tảng thương mại điện tử Astro GoShop của Malaysia đã hợp tác với nhau nhằm mục đích giúp các cửa hàng truyền thống được quảng cáo và kết nối với khách hàng trực tuyến. 4/ Duolingo English Test được dự đoán có thể thay thế IELTS và TOEFL (By Vietcetera) Đây là bài phỏng vấn độc quyền của Vietcetera với CEO của Doulingo- Luis von Ahn. Dưới đây là những takeaways quan trọng. Những con số ấn tượng của Doulingo: Tính đến đầu năm 2020, hơn 300 triệu người dùng toàn cầu sử dụng ứng dụng Duolingo để học 38 ngôn ngữ khác nhau hoàn toàn miễn phí. Bài thi chứng chỉ tiếng Anh trực tuyến Duolingo English Test cũng đang chứng kiến sự tăng trưởng vượt bậc với số lượng người đăng ký thi trên toàn cầu tăng gấp 700% kể từ đầu năm 2020 và riêng tại thị trường Trung Quốc, tỉ lệ tăng trưởng cũng đã đạt 1000% so với cùng kỳ năm ngoái. Dù chưa thực hiện bất kỳ dự án quảng bá cho các sản phẩm của mình ở Việt Nam nhưng Duolingo hiện tại đã có hơn 2,4 triệu người dùng trên cả nước. Duolingo English Test hiện được chấp nhận bởi gần 2.000 trường đại học trên toàn thế giới với số lượng đang tăng lên từng ngày. Lệ phí thi Duolingo English Test là 1.150.000 triệu VNĐ (49 USD), bằng ¼ so với các bài thi truyền thống khác. Thời gian thi được rút ngắn chỉ còn dưới một giờ, thay vì 3-4 giờ như các bài thi truyền thống khác. Chưa bao giờ hơn lúc này, chúng ta được chứng kiến rất rõ ràng mọi hoạt động từ giải trí, làm việc hay học tập cũng có thể được thu gọn trước màn hình máy tính hay điện thoại. Chúng ta có thể học trực tuyến, rồi tiếp theo sẽ là thi trực tuyến giúp người thi không bị ràng buộc bởi giới hạn về thời gian và không gian. Giải pháp thi trực tuyến Duolingo English Test đã cho thấy được tiềm năng thay thế ưu việt cho các dịch vụ thi tiếng Anh truyền thống như TOEFL và IELTS. Cùng với việc ứng dụng công nghệ AI trong tất cả các khâu, từ quá trình tạo bài thi đến quản lý, bảo mật và cách tính điểm, khiến người thi có được trải nghiệm thi với chi phí thấp hơn nhưng chất lượng vẫn được đảm bảo. 5/ Jobs of the CEO (by Sam Altman của Y Combinator) Đây là "cuốn sách giáo khoa kinh điển mọi thời đại" dành cho các nhà sáng lập-CEO của startup. Mình đã đọc nội dung này nhiều lần và hôm nay quyết định đọc lại nó. Vì hôm nay mình chứng kiến một CEO có hẹn họp trực tuyến với mình, nhưng tới giờ họp không thấy đâu, mình liên lạc không thấy trả lời, mãi sau CEO đó mới liên lạc lại nói là do hôm qua đi ăn nhậu sinh nhật bạn nên hôm nay không dậy được. Thật buồn với lý do và tác phong làm việc của CEO đó. Vì vậy, mình quyết định chia sẻ nội dung này, hi vọng vị CEO đó đọc được, cũng như các bạn đang là CEO hoặc to-be-CEO sẽ tham khảo để tiếp thêm động lực và có thêm nhiều bài học để làm một người CEO thành công: CEO phải là người trước tiên làm được những điều CƠ BẢN như sau: Thiết lập tầm nhìn, sứ mệnh và chiến lược cho công ty, Thu phục lòng người làm việc cho mình và khách hàng mua sản phẩm cho mình Tuyển dụng và quản lý nhân viên tốt, lưu ý cần tuyển dụng những người có thể bổ trợ tốt cho CEO Gọi vốn để duy trì runway tới ngày công ty phát triển thành công Thiết lập các kế hoạch hành động cùng với tiêu chuẩn đề ra (set the execution quality bar) Đặc biệt, ngoài ra: CEO phải siêu nhạy bén với bên trong công ty và thế giới bên ngoài, luôn rõ ràng về các chiến lược và thứ tự ưu tiên, thực hiện mọi thứ quan trọng và thực hiện nhanh chóng. Nếu team của bạn thấy bạn làm vậy, họ cũng sẽ làm vậy. CEO là người cô độc. Vì vậy CEO cần có mối quan hệ với các CEO khác (hay VCs), có thể gọi điện hay gặp gỡ chia sẻ mỗi khi bạn thấy mình không ổn. CEO phải ăn uống tốt, ngủ tốt và tập thể dục. CEO phải dành thời gian cho gia đình và bạn bè. CEO cũng phải có những sở thích và đam mê riêng. Tất cả những điều này sẽ giúp CEO "chạy bền với startup" được 10 năm tới ngày thành công. CEO hãy cứ hỏi bất cứ ai có thể giúp đỡ bạn (“just ask them”) và hãy cứ làm ( “just do it”) những gì bạn tin tưởng và cần phải làm. Trên đây là tất cả nội dung mình muốn chia sẻ, hi vọng các bạn vẫn kiên nhẫn đọc hết để Catchup với mình hôm nay. Hi vọng những nội dung này sẽ giúp ích được phần nào tới các bạn. Xin chào và hẹn gặp lại các bạn vào ngày mai nhé!