Search Results

Xin chào các bạn! Hôm nay là thứ hai ngày 8 tháng 6 năm 2020. Các bạn đã có một ngày thế nào? Mình đã có một ngày thứ 2 khá bận rộn, nên mình đã viết bài blog và chia sẻ tới các bạn hơi muộn. Nhưng hi vọng mọi người vẫn kịp Daily Catch-up with Zun cho hôm nay nhé! Và dưới đây là những nội dung hôm nay mình muốn chia sẻ tới các bạn: 1/ Indian startups that pivoted quickly during pandemic attract VC attention (By Deal Street Asia) Bài báo trên Deal Street Asia đã chia sẻ các casestudy startup đã linh hoạt thay đổi ra sao sản phẩm dịch vụ kinh doanh của họ trong mùa Covid 19. Trong các casestudy đó mình đặc biệt ấn tượng với 3 startup sau đây: Hotelogix: Cung cấp phần mềm quản lý PMS (Property Management System) cho các bên cung cấp dịch vụ lưu trú như khách sạn, resort, chủ nhà Homestay... Khỏi nói cũng đủ biết để biết họ cũng gặp khó khăn bán sản phẩm và duy trì tập khách hàng của họ lúc này. Không dùng thời gian vào việc nản chí, họ đã tập trung thời gian lúc này để phát triển sản phẩm với những tính tăng mới dự đoán sẽ phù hợp hậu Covid-19 như là tính năng Checkin không chạm " contactless check-ins" để hạn chế tương tác giữa người thuê và chủ cơ sở lưu trú. Công ty Worxogo cung cấp phần mềm hỗ trợ năng suất làm việc của nhân viên (employee performance improvement) với sản phẩm chủ đạo là "huấn luận viên cá nhân cho mỗi nhân viên" tên là Mie-có tích hợp AI. Trong đợt dịch này họ đã phát triển thêm tính năng dành cho nhân viên làm việc từ xa và từ nhà (remote working behaviour module), hỗ trợ họ luôn có thể duy trì được động lực và thành quả làm việc tốt. StoreHub : Là công ty cung cấp giải pháp phần mềm quản lý POS cho các nhà hàng, cửa hàng bán lẻ, đã đang phục vụ khoảng 13,000 khách hàng khắp Đông Nam Á. Trong mùa dịch Covdi-19, nhận thấy những khó khăn của khách hàng của mình, StoreHub đã tung ra ứng dụng Beep Delivery kết nối với phần mềm quản lý POS sẵn của họ, nhằm hỗ trợ cho khách hàng của họ mở rộng kênh bán online và giao đồ ăn. Beep Delivery được cho là lấy comission (tiền hoa hồng trên mỗi giao dịch) ít hơn các công ty Food Delivery khác. Đây là cách họ linh hoạt nhanh chóng ứng phó giữa mùa dịch, không chỉ là một cách tăng thêm doanh thu cho họ, mà còn là cách họ nỗ lực hỗ trợ khách hàng và duy trì tập khách hàng sử dụng sản phẩm của StoreHub trong lúc khó khăn. Ở Việt Nam, nói về phần mềm quản lý POS thì có KiotViệt, Ocha, iPOS, gần đây có LOOP. Theo quan sát cá nhân mình, thì thấy Ocha có liên kết với Now Delivery, hỗ trợ cửa hàng bán online và giao đồ order. Ngoài ra, có LOOP, cũng linh hoạt tung ra sản phẩm PEKO eShop hỗ trợ cửa hàng F&B chuyển dịch kinh doanh sang online, bằng xây dựng một website bán hàng riêng với chi phí thấp và tăng thêm doanh thu cho cửa hàng. 2/ Grab launches new B2B marketplace service (By Deal Street Asia) Takeaways: Grab tung ra dịch vụ mới B2B marketplace tên là Grab Merchant nhằm hỗ trợ các cửa hàng và doanh nghiệp SMEs có thể tìm nhà cung cấp sỉ, các dịch vụ quảng cáo,... nhằm hỗ trợ hoạt động kinh doanh cho họ. Đây là dịch vụ nằm trong hệ sinh thái nhất quán của Grab, Grab Merchant cũng sẽ liên kết với GrabPay cung cấp các dịch vụ tài chính cho các cửa hàng và doanh nghiệp. Theo như mình quan sát trên website của Grab Việt Nam, được cập nhật ngày hôm nay là GrabMerchant sẽ là tên mới thay cho tên cũ là GrabFood Merchant, với cung cấp những công cụ quản lý (như hình bên dưới) cho các Merchant (cửa hàng) sử dụng dịch vụ Grab Food, hay GrabMart, hiện nay chưa có bao gồm tính năng B2B marketplace như bài báo trên chia sẻ, dành cho thị trường Việt Nam. Có thể Grab sẽ thử nghiệm tính năng này ở Singapore trước, sau đó có thể sẽ triển khai ở Việt Nam. Mình có trao đổi với Founder của Kamereo là Taku Tanaka ngay sau khi nhận được tin này, thì anh cho rằng anh không bất ngờ, sớm muộn gì Grab cũng sẽ triển khai B2B marketplace ở Việt Nam, trong đó có thể hỗ trợ các Merchant tìm nhà cung cấp sỉ, giống với một trong những dịch vụ mà Kamereo đang cung cấp. Sẽ rất tốt cho thị trường trường F&B ở Việt Nam có thêm một player cùng vào để educate thị trường F&B này. Nhưng sự khác biệt lớn giữa 2 bên ở đây đó là cách Grab làm B2B marketplace ở GrabMerchant này sẽ light-asset như là một middlemen người ở giữa kết nối Merchant và Wholesale Supplier (nhà cung cấp sỉ nguyên liệu) và tận dụng mạng lưới lái xe logistic sẵn có của Grab, mà không vào sâu mảng vận hành phức tạp đặc thù của B2B marketplace như trang bị nhà kho inventory hay Fulfillment Center riêng. 3/ Meet the 15 top-funded startups and tech companies in Vietnam (By TechinAsia) TechinAsia hay cập nhật nhưng tin về Startup funding lists như thế này ở thị trường các nước khác nhau ở Đông Nam Á, Ấn Độ hay Trung Quốc. Theo như list top 15 công ty startup nhận được nhiều vốn đầu tư nhất ở Việt Nam thì có 2 công ty mà quỹ mình- Genesia Ventures đầu tư là Luxstay vào top 8 với $7.5M và BuyMed vào top 15 với $3M tiền đầu tư. Đứng đầu top list là VNPay với 300M$. Nhưng thực sự với góc nhìn của một nhà đầu tư, mình thường không "mặn mà" lắm với những tin như thế này với những lý do sau: Có nhiều startup mà mình biết ở Việt Nam không công bố số tiền nhận đầu tư cụ thể ra báo chí nên dù thực tế họ nhận được nhiều tiền đầu tư hơn nhiều startup trong top 15 này nhưng không có trong danh sách (như Tiki không có trong danh sách này??) Công thức " Nhận được nhiều đầu tiền đầu tư = Thành công" đã không còn đúng với giai đoạn "Bình thường mới" sau nhiều cú ngã ngựa gần đây của startup trong và ngoài nước. Ví dụ trong danh sách top 15 trên cũng có Leflair vừa mới tuyên bố dừng hoạt động vào tháng 3 vừa qua. Mình quan tâm hơn tới điều kiện đầu tư cụ thể là gọi bao nhiêu tiền đầu tư đổi lại lấy bao nhiêu phần trăm cổ phần startup, bởi nhà đầu tư nào, hơn là chỉ con số tiền đầu tư lớn bao nhiêu đơn thuần. Cá nhân mình sẽ thích công ty nào mà cân bằng được số tiền gọi vốn và số cổ phần đánh đổi cho một chiến lược phát triển đường dài hơn. Trên đây là nội dung Daily Catchup with Zun ngày hôm nay (tại thời điểm publish đã sang ngày mới:)). Giờ thì chúc các bạn ngủ ngon, nạp thêm nhiều năng lượng cho ngày mai nhé! Hẹn gặp lại các bạn vào ngày mai!

Xin chào, chúc các bạn ngày mới và một tuần làm việc nhiều năng lượng và niềm vui nhé! Cuối tuần vừa qua, trên khắp mạng xã hội rộn ràng ảnh đi du lịch nghỉ dưỡng của mọi người ở Việt Nam. Cuối tuần trước nữa, mình cũng đã tranh thủ có cho mình một chuyến nghỉ dưỡng ở bãi biển vô cùng xinh đẹp tại Quy Nhơn. Cảm nhận của mình đó là thấy vui, vui vì sau khi ngành du lịch bị "đóng băng" gần 2 tháng do dịch Covid-19, du lịch nội địa đang lấy lại được đà, các doanh nghiệp làm du lịch đã có nguồn thu, và cũng vui vì mọi người đang được tận hưởng thời điểm vàng của du lịch với "giá phải chăng" hơn. Bản thân mình làm quỹ đầu tư, đã từng đầu tư vào một công ty startup TravelTech (Công nghệ Du lịch) tên là Luxstay, sau khi quan sát những xu hướng "bình thường mới" đang được hình thành trong và hậu Covid-19, mình cho rằng, lúc này đây không chỉ là thời điểm vàng cho chúng ta đi du lịch nội địa mà cũng là thời điểm vàng cho các startup Việt về TravelTech nắm bắt được xu hướng mới để vươn mình. Tại sao mình lại nghĩ vậy? Dưới đây là nội dung chi tiết chia sẻ thông tin và quan điểm của mình nhé! 1/ Những con số và hành động của ngành du lịch Việt Nam hiện nay Tính tại thời điểm của bài viết này của mình, Việt Nam chúng ta đã đón ngày thứ 52 ko có bệnh nhân lây nhiễm mới từ trong nước, cuộc sống đang dần trở lại bình thường, nhưng có nhiều điều mới. Một trong những điều mới đó là, chúng ta đi du lịch thấy rẻ hơn. Đúng, chúng ta đang được chứng kiến những biện pháp kích cầu giảm giá sâu trên 50% chưa từng có tiền lệ, để khách sạn và khu nghỉ dưỡng khai thác nhu cầu du lịch nội địa với gần 100 triêu dân ở Việt Nam. Tinh thần đồng lòng hơn bao giờ hết giữa Chính phủ - Doanh nghiệp- Người dân dâng cao khẩu hiệu :"Người Việt Nam đi du lịch Việt Nam". Điển hình có Đà Nẵng tham gia với gói kích cầu du lịch quy mô lớn tới hết năm nay, với chương trình “Đà Nẵng tri ân - “Danang Thank You 2020” diễn ra từ tháng 5 đến tháng 12, đã có 150 doanh nghiệp du lịch của thành phố này cũng tham gia với nhiều hình thức khuyến mãi “Giám giá sốc – Dịch vụ chuẩn – Chất lượng cao”. Theo VietTravel, tới tháng 8 du lịch nội địa có thể sẽ được phục hồi khoảng 30%, nếu nếu học sinh được nghỉ hè được 1 tháng thì sẽ phục hổi khoảng 40~50%. Thế nhưng, trước dịch Covid-19 đến, tỉ trọng du lịch từ khách quốc tế chiếm 60% toàn thị trường du lịch ở Việt Nam. Theo số liệu Tổng cục Thống kê công bố cho thấy lượng khách quốc tế đến Việt Nam trong tháng 3 giảm 68% so với cùng kỳ năm ngoái, đưa tổng lượt khách của cả quý I đạt 3,7 triệu, giảm hơn 18% so cùng kỳ. Kết quả quý II dự kiến còn tồi tệ hơn khi toàn ngành du lịch gần như tê liệt do tình trạng cách ly xã hội để phòng ngừa dịch bệnh. Có nhiều ý kiến chuyên gia du lịch cho rằng, thị trường du lịch toàn thế giới phục hồi hoàn toàn cần tối thiểu một năm và có khi phải mất tới 2 năm, cho tới khi mọi người trên thế giới đều có vắc-xin điều trị hoàn toàn Covid-19. Mặc dù có đề xuất là mở lại dần cho thị trường quốc tế từ quý 4 năm nay, bắt đầu từ những nước đã phần chống dịch thành công, nhưng lúc này cần nhiều nỗ lực "chữa lành" lại tâm lý e ngại dịch bệnh và di chuyển xa tới chỗ đông người để có thể kéo inbound khách du lịch quốc tế vào Việt Nam. Vì vậy bài toán đặt ra cho ngành du lịch Việt Nam lúc này, đó là làm sao để mở rộng thêm thị phần và doanh thu từ nguồn du lịch nội địa, và triển khai quảng bá hiệu quả hình ảnh Việt Nam là điểm đến du lịch an toàn, xanh-sạch-đẹp tới khách du lịch quốc tế để họ book vé du lịch Việt Nam trước cả khi dịch qua. 2/ Những xu hướng "Bình thường mới" của du lịch Việt Nam Tuần trước mình có cơ hội được gặp gỡ trò chuyện với nhà sáng lập Steven Nguyễn của Luxstay, cả hai đã cùng thảo luận về những xu hướng đang thay đổi trong thói quen và hành vi của khách du lịch trên thế giới nói chung, và Việt Nam nói riêng, được tổng hợp đầy đủ ở bảng dưới đây: 3/ Còn thế giới thì sao? Các startup TravelTech trên thế giới đang làm gì lúc này? Tính tới tời điểm viết bài này, thế giới đã có hơn 7 triệu ca nhiễm Covid-19, với hơn 400,000 người chết, mặc dù thực tế đã có nhiều nước kiểm soát tốt dịch và dỡ bỏ lệnh cách ly toàn xã hội, nhưng đường cong ca nhiễm mới vẫn chưa được san phẳng trên phạm vi toàn cầu. (Nguồn: Worldometers) Trong số các nước sớm kiểm soát dịch tốt có tên Trung Quốc, đầu tháng 4 đã dỡ bỏ lệnh cách ly nhiều địa phương, mặc dù sau đó có xuất hiện làn sóng thứ 2 bùng phát dịch, nhưng Bộ Du Lịch Trung Quốc cũng nhanh chóng đưa ra 3 chính sách “Guidance Policies” để nhanh chóng phục hồi du lịch trong nước như sau: Gói kích cầu du lịch giảm giá có thời gian giới hạn . (Stimulating "Early Recovery" with limited-time discount campaign) Đưa ra khung 4 yêu cầu: "Safe First-An toàn là trên hết": " Giảm giá tới 50%", "Kiểm tra tình trạng sức khoẻ trước" and "Phải book vé sử dụng tên thật của mình trước" Chương trình thúc đẩy du lịch địa phương "Provincial Travel Promotion" Cũng giống như Việt Nam, Trung Quốc cũng sớm tập trung vào kích thích phát triển du lịch nội địa. Bên cạnh đó, hiện nay ở Trung Quốc có 2 xu hướng bùng nổ chính trong ngành du lịch đó là: Virtual travel (Du lịch trực tuyến hay còn được gọi là Cloud travel) cùng với Livestream quảng bá bán hàng du lịch. Tổng giám đốc Mr. Liang của Trip.com Group- một trong những tập đoàn du lịch trực tuyến lớn nhất Trung Quốc, đã bán được khoảng 60 triệu NDT (khoảng $9M) những sản phẩm liên quan tới du lịch trong 5 lần livesteam bán hàng của ông ấy. Bản thân Ctrip- trực thuộc tập đoàn Trip.com, tháng 3 vừa rồi thông báo đầu tư 1 tỷ NDT (khoảng $140M) vào du lịch trực tuyến. Công ty hiện nay đang hợp tác với hơn 10,000 các công ty làm du lịch từ các hãng hàng không, khách sạn, công ty điều hành tour, trên cả nước cùng thu hút khách hàng với các video thực tế của các điểm du lịch, để khách hàng đặt chuyến du lịch cho mùa hè tới. Ngoài ra, công ty Fliggy của Alibaba cũng triển khai dịch vụ livestreaming, tháng 2 vừa qua nền tảng du lịch này có khoảng 25,000 sự kiện livestream và hơn 70 triệu lượt xem. Hay họ cũng trực tuyến hoá tour thăm quan bảo tàng, vườn bách thú, thủ cung thông qua nền tảng Taobao Live để thu hút khách du lịch tiềm năng, mang tới trải nghiệm "Try-before-you-buy" (thử trước khi mua/book vé) Tương tự nên tảng đặt vé du lịch trực tuyến Klook cũng triển khai Klook Home mang tới cảm giác gần-như-du lịch dành cho khách hàng tại nhà. . Tương tự Airbnb cũng có mới cho ra mắt trải nghiệm trực tuyến, trong đó có hoạt động sinh hoạt mang tính địa phương nhiều hơn là phong cảnh thiên nhiên du lịch ( ví dụ: cùng với host nấu các món ăn địa phương) Bên cạnh đó, công ty Travel World VR có trụ sở tại New Jersey, đã sử dụng công nghệ thực tế ảo cùng với video 360 ° để tạo ra một công cụ cho các đại lý du lịch nhằm tiếp thị hiệu quả các trải nghiệm du lịch tới khách hàng của họ. Công ty vừa ra mắt ứng dụng gồm các video 360 ° / VR về các điểm đến chính, tàu du lịch, khách sạn, khu nghỉ dưỡng và nhà điều hành tour du lịch. Hay như công ty Sitata ở Canada cung cấp nền tảng di động đồng hành với khách du lịch theo dõi tình trang sức khoẻ, đưa ra lời khuyên an toàn cho họ. 3/ Startup TravelTech Việt Nam cần làm gì? Trong lúc doanh nghiệp làm du lịch hiện nay tập tung kích cầu du lịch nội địa bằng giảm giá và xây dựng lại chương trình tour để phù hợp với khách du lịch trong nước, thì cũng chưa thấy nhiều sự bứt phá và sáng tạo của các công ty startup TravelTech. Cũng một phần thông cảm, các công ty ngành này cũng vừa gánh chịu nhiều thiệt hại về doanh thu, cắt giảm nhân sự và chi phí vận hành nên việc duy trì đẻ sống sót cũng đã là điều khó khăn rồi, chưa nói đến làm điều gì đột phá trong giai đoạn này. Nhưng thiết nghĩ, chúng ta là một trong những nước kiểm soát được dịch tốt, là một trong những nước có thể tiên phong trải nghiệm và chứng thực sự thay đổi, những xu hướng mới hình thành như đã đề cập ở trên của ngành du lịch nước nhà, cũng là thời điểm rất thích hợp doanh nghiệp RESET lại, thay đổi để phù hợp với những xu hướng đó, cũng như tìm ra những cơ hội kinh doanh mới để bứt phát trong ngành du lịch ở Việt Nam. Nhân đây, mình nhớ Steven Nguyễn của Luxstay cũng đã từng chia sẻ trên Deal Street Asia về việc RESET thay đổi vượt qua dịch Covid-19 đó là vừa triển khai thêm mảng Media chuyên về du lịch tên là Travelmag - để đóng góp vào nỗ lực chung quảng bá và khôi phục du lịch Việt Nam, và để tăng thêm khách hàng tiềm năng, cũng như doanh thu giúp công ty phát triển bền vững hơn, không chỉ dừng lại ở mô hình kinh doanh nền tảng đơn thuần. Hi vọng thông qua bài viết này, mình có thể chia sẻ các thông tin xu hướng thay đổi của ngành du lịch Việt Nam, và nhìn từ các casestudy trên thế giới, các startup TravelTech Việt Nam sẽ tham khảo để có những bước đi bứt phá, vươn mình phát triển hậu Covid-19. Thông tin tham khảo: https://medium.com/traveltechmedia/survey-results-travel-industry-outlook-after-cv19-98e396edaa9a https://medium.com/traveltechmedia/a-new-normal-in-travel-post-covid-19-851948a8b788 https://thanhtra.com.vn/xa-hoi/du-lich/co-hoi-phuc-hoi-nganh-du-lich-sau-dai-dich-covid-19-164830.html https://forbesvietnam.com.vn/tin-cap-nhat/hau-covid19-xu-huong-du-lich-se-thay-doi-the-nao-10472.html https://www.destinationmekong.com/2020/05/15/chinas-tourist-sites-draw-virtual-crowds-real-cash/ https://asia.nikkei.com/Business/Travel-Leisure/Asia-tourist-sector-blends-real-and-virtual-to-lure-back-visitors https://www.techinasia.com/klook-pivots-adapts-new-normal

Xin chào các bạn! Hôm nay là thứ 7 ngày 6 tháng 6 năm 2020. Chắc hẳn các bạn đã có một ngày cuối tuần vui vẻ ý nghĩa? Mình cũng vậy. Cuối tuần nhưng không quên đọc và học hỏi thêm để chia sẻ tới các bạn thông qua chuyên mục blog Daily Catchup with Zun. Và dưới đây là những nội dung mình muốn chia sẻ tới các bạn ngày hôm nay: 1/ Không phải lời nói đùa, Be và FastGo sắp sáp nhập để đấu với Grab? (by Cafebiz) Đây là thông tin chưa chính thức, nhưng cũng rất có khả năng nếu Tiki và Sendo sáp nhập thành công để tăng thêm nguồn lực cạnh tranh với đối thủ ngoại ở Việt Nam, 2 nền tảng gọi xe Be Và FastGo, cũng sẽ "học hỏi" cách sát nhập này. Cá nhân mình thấy, việc sát nhập là một "last plan"- nước đi cuối cùng, dành cho 2 đối thủ nội địa đang đuối sức trước cuộc chạy đua đốt tiền đầy cạnh tranh, họ phải đứng trước sự lựa chọn nếu không gọi vốn được nữa thì sẽ chết, nên việc sát nhập được kì vọng sẽ là giúp họ tăng thêm nguồn lực, giảm đi đối thủ. Nhưng sẽ ra sao nếu hậu sát nhập được một thời gian, nguồn lực cũng cạn dần, trong khi không thắng nổi với đối thủ chung là Grab? Họ sẽ không còn ai để "sát nhập" nữa, và cứ như vậy cả hai sẽ vắng bóng khỏi cuộc đua này? Vậy nên, sát nhập nên được coi không chỉ là sự sát nhập tổ chức đơn thuần, mà nên còn là sự RESET tái cấu trúc mô hình kinh doanh khác biệt và bền vững hơn, tránh cạnh tranh trực diện với đối thủ chung. Ví dụ nếu Grab mạnh về những quốc xe nội thành (Intracity) , đường ngắn, và giá hơi "chát", thì Be và FastGo có thể nên đánh vào những quốc xe liên tỉnh thành (Intercity) đường dài, với mức giá "thân thiện" hơn với người dùng chẳng hạn. 2/ Raising Capital During COVID 19 (by Nathan Beckord- CEO of www.Foundersuite.com) (How to Pivot Your Fundraising Plans During the Coronavirus Pandemic) Takeaways: 6 cách Hack cho Fundraising trong mùa Covid-19 "Giảm mỡ" tổ chức bằng cách cắt giảm cost, tăng tính hiệu quả hoạt động doanh nghiệp và cố gắng kéo được runway ít nhất 18 tháng. Gia tăng thêm giá trị sản phẩm của bạn trong mắt khách hàng, tăng thêm số lượng khách hàng yêu mến và trung thành với sản phẩm của bạn. Tập trung và tập trung vào phát triển mài giũa sản phẩm. (Cá nhân mình cũng luôn khuyến khích startup ưu tiên vào phần này) Gấp đôi hoặc gấp 3 bình thường danh sách nhà đầu tư tiếp cận cho gọi vốn, lịch hoạt các kênh tiếp cận. Tiếp cận và "nuôi dưỡng" mối quan hệ với nhà đầu tư. Giữ mối quan hệ thường xuyên với nhà đầu tư bằng Monthly update ( Nên update nhà đầu tư những thông tin cơ bản như Highlight recent wins, KPI table, next plan của startup bạn) 3/ The Reality of Raising Series A Rounds For Seed Startups (By Vietcetera) Nếu như 6 hack gọi vốn trên là những thứ doanh nghiệp bạn đã biết và thực hiện từ ngay những ngày đầu của Covid-19, thì đây là bài viết chia sẻ nâng cao hơn từ nhà sáng lập quỹ đầu tư Genesia Ventures- Soichi Tajima bên mình, được đưa lên trang Vietcetera. Takeaways: 3 nhân tố quan trọng cho startup gọi vốn thành công Series A Tiếp cận thị trường tiềm năng ( nhà đầu tư sẽ phân tích kĩ quy mô thị trường, Trend của thị trường, tình hình cạnh tranh, nhu cầu thực sự của khách hàng) Đội ngũ lãnh đạo mạnh ( nhà đầu tư sẽ nhìn vào khả năng Execution- thực hiện biến những ý tưởng và giả thiết kinh doanh sang thực tế, Kinh nghiệm liên quan trước đó, Tốc độ và chất lượng cao trong việc trao đổi với nhà đầu tư, Mức độ chi tiết cụ thể trong kế hoạch kinh doanh , Thậm chí là khả năng tạo áp lực ra quyết định nhanh tới nhà đầu tư) Khả năng cho thấy "multi-layered assets" - tài sản đa lớp làm nên giá trị startup Dưới đây là bảng tóm tắt đầy đủ các nhân tố cấu thành nên giá trị startup của bạn. Các nhà đầu tư sẽ đánh giá tổng hợp các giá trị này, chứ không dựa trên một yếu tố rời rạc nào, để đưa ra quyết định cuối cùng. 4/ E-Workshop: 𝐓𝐇𝐄 𝐍𝐄𝐖 𝐍𝐎𝐑𝐌𝐀𝐋 𝐎𝐅 𝐅𝐔𝐍𝐃𝐑𝐀𝐈𝐒𝐈𝐍𝐆 Mình sẽ đại diện quỹ đầu tư Genesia Ventures tham gia làm panelist trong buổi hội thảo trực tuyến với đề tài "Những Bình Thường Mới của Gọi Vốn" trong khuôn khổ trương chình khởi nghiệp K-Startup Grand Challenge 2020 Asia. Tham gia hội thảo các bạn có thể cập nhật được những xu hướng "bình thường mới" trong gọi vốn, tham khảo góc nhìn đánh giá thị trường từ các nhà đầu tư châu Á khác nhau. Thời gian hội thảo từ 3-5pm thứ 4, ngày 10/6/2020 tới. Các bạn quan tâm có thể đăng kí tham gia và gửi câu hỏi tới các nhà đầu tư ở đây nhé! 5/ Bền bỉ là một đức tính có thể học được như thế nào? (by Spiderum) Takeaways: Chỉ khi bạn phải đối mặt với trở ngại, áp lực, và các mối nguy khác từ môi trường bên ngoài, thì sự bền bỉ, hoặc sự thiếu bền bỉ, mới bộc lộ: Liệu bạn sẽ buông xuôi hay vượt qua? “Chúng ta có thể trở nên kém bền bỉ, hoặc có xu hướng trở nên kém bền bỉ”, tất cả là phải học để có được. Theo phân tích cho thấy: Những đứa trẻ đó tự chủ và độc lập, chịu tìm tòi những trải nghiệm mới, và có “thiên hướng xã hội tích cực”. “Dù không có năng khiếu đặc biệt, những đứa trẻ này sử dụng hiệu quả bất cứ kỹ năng nào chúng có” Những đứa trẻ bền bỉ có được một thứ mà các nhà tâm lý học gọi là “tiêu điểm kiểm soát bên trong” (internal locus of control: tin vào bản thân, không đổ lỗi cho hoàn cảnh) Đây là một bài viết khá dài phân tích tính bền bỉ theo hướng nghiên cứu khoa học, và cũng hơi khó đọc chút xíu. Nhưng mình cũng dành thời gian để đọc hiểu cũng là để tăng thêm động lực để mình kiên trì viết những bài blog chia sẻ hằng ngày tới các bạn như thế này. Thực sự mình luôn cảm thấy một trong những điểm yếu của bản thân từ trước tới nay là thiếu tính bền bỉ, hay chọn những cái fun và easy để làm trước, những cái khó để sau, để rồi cuối cùng không đủ thời gian, kiên trì với nó rồi dẫn đến tâm lý từ bỏ. Việc duy trì blog zunzunstartups.com này cũng vậy. Có một khoảng thời gian 6 tháng mình không viết được gì, viết rồi cũng không dám publish chia sẻ ra, vì mình mang tâm lý thiếu tự tin vào năng lực viết và kiến thức nông cạn của bản thân. Cho đến một ngày kia, sếp của mình đã tạo ra một cú hích gây "sang chấn tâm lý" cho mình, khiến mình đưa mình vào một khung áp lực tích cực, đó là tạo ra thử thách mỗi ngày đều chăm chỉ kiên trì viết blog chia sẻ những điều đã học, đã trải nghiệm của bản thân. Việc bền bỉ kiên trì từ những điều nhỏ bé này, đều đặn từng ngày một, sẽ giúp mình tăng khả năng truyền đạt, tích cực học hỏi để chia sẻ hơn nữa, vì mọi người cũng chính là vì bản thân mình đều tốt lên. Mình sẽ cố gắng viết chia sẻ mỗi ngày, hi vọng nhận được sự ủng hộ subscribe và đón đọc của mọi người nhé!

Xin chào buổi tối các bạn! Hôm nay là thứ 6, ngày 5 tháng 6 năm 2020. Chắc hẳn các bạn đã có một ngày rất bận rộn phải không? Mình cũng vậy. Là một nhà đầu tư khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, mỗi ngày mình phải đọc cập nhật rất nhiều thông tin mới, phải học thêm thật nhiều kiến thức chuyên môn, thảo luận với đội ngũ sáng lập startup, gặp gỡ trao đổi với nhiều đối tác khác nhau, nên với mình mỗi ngày đều ý nghĩa luôn đầy ắp những bài học mới. Và sẽ là ý nghĩa hơn, khi mình có thể chia sẻ những điều đó tới nhiều người hơn thông qua Blog zunzunstartup.com mỗi ngày ở chuyên mục "Daily Catchup with Zun" này. Hi vọng nhận được sự đón đọc và ủng hộ của các bạn. Dưới đây là những nội dung hay, có chọn lọc mà mình đã đọc và học hôm nay, muốn chia sẻ tới các bạn: Những tin tức nổi bật đã đọc: 1/ Vietnam’s e-commerce firm Tiki said to have bagged $130m funding Lỗ hàng nghìn tỷ đồng, TiKi tiếp tục gọi vốn thành công thêm 130 triệu USD? Takeaways: Tiki thông báo đã gọi thêm 130 triệu USD trong vòng huy động vốn mới nhất, với lead investor là quỹ tư nhân Northstar Group. Đây là lợi thế lớn cho Tiki trong việc tăng thêm lợi thế trong thương thảo sát nhập với Sendo. Hôm nay, đây có lẽ là tin tức nổi bật nhất cho hệ sinh thái khởi nghiệp ở Việt Nam. Trong khi chờ kết quả chính thức từ Cục cạnh tranh và bảo vệ người tiêu dùng về việc sát nhập với Sendo, dù kết quả có được chấp thuận hay không thì rõ ràng việc gọi được thêm vốn 130 triệu USD lúc này khiến Tiki có thêm nhiều nguồn lục để tự tin chạy tiếp ít nhất trong 2 năm tới. 2/ Covid-19 'nhấn chìm' lợi nhuận doanh nghiệp ra sao Takeaways: FiinGroup tổng hợp từ 999 doanh nghiệp niêm yết phi tài chính, chiếm 97,6% giá trị vốn hóa trên HoSE, HNX và thị trường UPCoM. Trong quý 1 năm nay, có 2 nhóm lợi nhuận giảm và nhóm Tăng trưởng: Nhóm lợi nhuận giảm : dầu khí (giảm 303%), giải trí và du lịch (giảm 212%) và bất động sản (giảm 81%). Nhóm tăng trưởng doanh thu tốt bao gồm viễn thông (+23%), bán lẻ (+16%), thực phẩm và đồ uống (+8,7%), dược phẩm (+10%) và công nghệ thông tin (+8%). Những con số thống kê trên, rõ ràng đã một lần nữa khẳng định rõ ràng hơn các ngành nào đã bị ảnh hưởng tiêu cực và ngành nào đã được hưởng lợi ích từ từ Covid-19. 3/ Top 5 podcast người đam mê kinh doanh và khởi nghiệp cần nghe trong 2020 Takeaways: Business Wars - Câu chuyện đằng sau những cuộc cạnh tranh kinh tế Marketing Your Business - Tìm hiểu về marketing từ căn bản đến chuyên nghiệp Rocketship.fm - Phân tích các khía cạnh về phát triển sản phẩm và doanh nghiệp Founder Coffee - Trò chuyện cùng những nhà sáng lập doanh nghiệp về muôn mặt đời sống Masters of Scale with Reid Hoffman - Những câu chuyện và chiến thuật của các startup toàn cầu Cá nhân mình là fan của Reid Hoffman- tác giả của cuốn sách kinh điển trong giới khởi nghiệp là Blitzscaling, nên mình thường xuyên nghe podcast Masters of Scale của bác ấy. Trong đó, mình đặc biệt thích bài podcast gần đây với CEO Brain của Airbnb, nói về cách Airbnb vượt qua bão Covid-19 và chuẩn bị cho những xu hướng mới của ngành du lịch hậu Covid-19. Các bạn có thể tham khảo ở đây nhé! Nói thật, Masters of Scale with Reid Hoffman chính là niềm cảm hứng để mình làm chương trình Podcast riêng dành cho các founder ở Việt Nam gần đây tên là Startup Coffee Catch-up 3/ Vietnam’s early-stage VCs prioritize follow-on investments as COVID-19 curbs lift Đây là bài báo mình được Deal Street Asia phỏng vấn, về việc tiếp tục đầu tư vào các startup đã đầu tư trong giai đoạn Covid-19, mình có chia sẻ các quan điểm như dưới đây: Genesia Ventures đợt vừa qua có tích cực đầu tư thêm (Follow-on Investment) khoảng 1 triệu USD vào 2 startup ở lĩnh vực giáo dục và ăn uống, ngoài mục đích là để kéo dài runway cho các công ty mà còn để họ có thêm nhiều nguồn lực để tận dụng cơ hội đang lên của thị trường này trong và sau Covid-19. Hiện nay quỹ mình quan tâm tới mô hình Online-merge-offline (OMO), tiếp cận với khách hàng trên phương diện đa kênh, đa nền tảng cả vật lý lẫn trực tuyến, để thể mang lại trải nghiệm đầy đủ nhất cho khách hàng mọi nơi, mọi lúc, trong mọi hoàn cảnh, dù có dịch khiến nền tảng vật lý offline bị ảnh hưởng thì nền tảng online trực tuyến vẫn cứu cánh công ty được. Manabie- công ty edtech này chính là startup theo mô hnhf OMO đầu tiên quỹ mình đầu tư ở Việt Nam. Bonus: Tin tức về startup bên mình đầu tư- Kamereo CEO Nhật xây dựng hệ sinh thái giao nhận thực phẩm tại Việt Nam Picture of the day :) Mình đã bắt đầu đặt mua báo tháng từ Forbes Vietnam vì thấy có nhiều bài viết phân tích sâu hơn và những bài viết chỉ có trên báo giấy. Mình sẽ đọc và chia sẻ tới các bạn trong những bài blog tiếp theo. Những takeaways hay từ blog/ sách đã đọc: 1/ Thoughts about Marketplace for making SaaS stronger and SaaS for making Marketplace stronger. Đây là bài viết hay trên blog của đồng nghiệp Shunsuke Sagara ở quỹ mình có chia sẻ về sự kết hợp bổ trợ của 2 mô hình SaaS và MarketPlace. Takeaways: SaaS và Marketplace là 2 business model tiêu biểu cho hoạt động DX của doanh nghiệp. SaaS giúp tối ưu hoá hoạt động trong doanh nghiệp, còn Marketplace thì hỗ trợ hoạt động giao dịch trọng và ngoài doanh nghiệp. Nên có thể nói cần có cả 2 mô hình này để DX toàn diện doanh nghiệp. SaaS thì tạo độ kết dính với người dùng cao (Stickiness), nhưng network effect thấp, ngược lại, Marketplace thì switching cost thấp nên độ kết dính không cao, nhưng đổi lại có network effect cao. Việc kết hợp cả SaaS và Marketplace sẽ làm đa dạng hơn hệ sinh thái dịch vụ, thêm kênh doanh thu, và đồng thời khắc phục các nhược điểm bổ sung lẫn nhau cho mỗi mô hình hoạt động độc lập. Ví dụ: công ty từ dịch vụ SaaS sau đó mở rộng sang Marketplace: AppExchange（Salesforce）、HubSpot App Marketplace（HubSpot） Ví dụ công ty tư Marketplace sau đó mở rộng sang SaaS (hay còn gọi là mô hình SEM（SaaS-Enabled Marketplace): Upwork ( Từ tìm nhân lực>> sau đó cung cấp phần mềm quản lý Resource management, Project Management, kèm theo chức năng tự động thanh toán lương như là Freelance Management System (Doanh thu 2019 phần SaaS chiếm khoảng 10% là 32M$) Ở thị trường ĐNA trong đó có Việt Nam thì startup về SaaS chưa nhiều so với các nước như Mỹ, Nhât, một phần là do doanh nghiệp chưa sẵn sàng chi trả nhiều cho các sản phẩm giúp công ty tối ưu hoá vận hành, thay vào đó vẫn sẽ thuê nhân lực làm phần đó với lý do chi phí thuê nhân công rẻ hơn mua SaaS. Nên xu hướng từ SaaS triển khai thêm Marketplace sẽ ko rõ ràng và nhiều bằng xu hướng doanh nghiệp đi lên từ Marketplace rồi triển khai thêm SaaS để tạo độ kết dính bền chặt với khách hàng, và tăng dần thêm doanh thu cho doanh nghiệp trong dài hạn. 2/ What You Do Is Who You Are: How to Create Your Business Culture (English Edition) Đây là cuốn sách được viết bởi nhà đầu tư khởi nghiệp huyền thoại Ben Horowitz - General Partner của a16z, ông cũng là tác giả của cuốn sách kinh điển tên là The Hard Thing About Hard Things, đều là những cuốn sách có tầm ảnh hưởng lớn tới hệ sinh thái khởi nghiệp và được nhiều các nhà sáng lập tìm đọc. Cuốn sách này nói lên tầm quan trọng cũng như cách xây dựng văn hoá doanh nghiệp từ những ngày sơ khai của startup. Do mình mới bắt đầu đọc, nên dưới đây là 3 takeaways (bằng tiếng Anh) là các câu trích dẫn trực tiếp từ sách, mà mình thấy tâm đắc: "Because your culture is how your company makes decisions when you are not there...It's how they behave when no one is looking" "If you see something off-culture and ignore it, you've created a new culture. Meanwhile, as business conditions shift and your strategy evolves, you have to keep changing your culture accordingly." "If their startups outsource their engineering, they almost fail. Why? It turns out that it's easy to build an app or a website that meets the specification of some initial ideal, but far more difficult to build something that will scale, evolve, handle edge cases gracefully" Mình sẽ tiếp tục đọc thêm, và chia sẻ những câu quote tâm đắc của mình, và sẽ có một bài viết đầy đủ chia sẻ bài học của mình cùng với quan điểm sau khi đọc xong hết cuốn sách này. Trên đây là tất cả những bài học và đọc mình tổng hợp trong hôm nay dành cho Chuyên mục Daily Catchup with Zun. Còn bạn thì sao? Tin tức hay bài học nào quan trọng nhất với bạn trong ngày hôm nay? Hãy để lại comment để chia sẻ cho mình và những bạn đọc khác cùng biết nhé!

Xin chào các bạn! Mình là Hoàng Thị Kim Dung, hiện nay đang là nhà đầu tư khởi nghiệp, đại diện quỹ đầu tư Genesia Ventures của Nhật Bản tại Việt Nam. Quỹ đầu tư của mình luôn mang sự mệnh đóng góp cho sự phát triển của hệ sinh thái khởi nghiệp ở Việt Nam, tích cực đầu tư và hỗ trợ các công ty khởi nghiệp có tiềm năng tốt. Vì vậy, bên cạnh công việc chính là nghiệp vụ đầu tư và hỗ trợ các công ty mình đầu tư, mình quyết định dành thêm nhiều thời gian để chia sẻ kiến thức, kinh nghiệm và góc nhìn của mình qua blog các nhân này. Hi vọng có thể mang nó đến với nhiều người hơn, đóng góp tích cực một phần nhỏ bé vào sự phát triển của cộng đồng khởi nghiệp ở Việt Nam. Công việc là nhà đầu tư startup cho phép mình được tiếp xúc và làm việc trực tiếp với nhiều nhà khởi nghiệp đến từ các đất nước khác nhau như Mỹ, Nhật, Trung Quốc, Ấn Độ, Indonesia, Việt Nam,.... Ở mỗi người sáng lập đó mình được học hỏi nhiều từ họ cả những điều tốt và điều nên tránh để giúp công ty khởi nghiệp phát triển hơn nữa. Mình còn nhớ Chủ tịch của Y Combinator Sam Altman có chia sẻ là: "Những nhà sáng lập thành công nhất đơn giản là họ biết khi nào nói KHÔNG" ( Nguyên văn: The most successful founders simply know when to say “no”). Vậy cần nói KHÔNG với những việc gì, khi nào? Có rất nhiều câu trả lời chung cho mọi nhà sáng lập nhưng mình muốn chọn lọc ra những việc mà thực sự có ý nghĩa tham khảo nhất dành riêng cho các nhà khởi nghiệp ở Việt Nam, dựa trên nhiều nguồn tham khảo từ những nhà đầu tư kinh nghiệm lâu năm am hiểu về Việt Nam, lời khuyên dành cho nhà sáng lập từ các legendary trong làng đầu tư thế giới, hay cuốn sách "Khoa học khởi nghiệp" (Startup Science 起業の科学 của Masa Tadokoro),... Dưới đây mình xin phép được tổng hợp 3 điều nhà sáng lập nên TRÁNH làm để tập trung vào những thứ quan trọng nhất cho phát triển công ty của mình ở giai đoạn đầu: 1/ Tập trung quá nhiều vào PR và Marketing thay vì thực sự Sales: Đối với một công ty khởi nghiệp non trẻ, việc PR hay Marketing để được mọi người biết đến là điều cần thiết, nhưng ở những giai đoạn đầu khi sản phẩm chưa hoàn thiện xong và bước qua giai đoạn PMF (Produc Market Fit- Giai đoạn kiểm chứng sản phẩm phù hợp với thị trường) việc mời gọi user (khách hàng/ người sử dụng) vào sẽ phản tác dụng hơn là có tác dụng. Nó giống như là một nhà hàng quản bá rầm rộ mời khách tới ăn, nhưng thực đơn và món mang ra không đủ ngon để níu chân thực khách thì họ sẽ rời đi và không ngày trở lại. Điều này làm mình nhớ ra ở Việt Nam gần đây có sự kiện ra mắt một mạng xã hội rất hoành tráng, chắc hẳn tốn nhất nhiều chi phí Marketing, tại thời điểm đó có nhiều người chú ý tải ứng dụng về trải nghiệm nhưng vì sản phẩm còn thô sơ chưa hoàn thiện và nhận nhiều ý kiến trái chiều nên mình được biết có nhiều người đã xoá ứng dụng đó và không sử dụng nữa. Đó là một điều rất đáng tiếc mà mình thường hay nhắc đến là việc không tận dụng hết CAC (chí phí có được người dùng) khiến user đến rồi đi luôn, không lấy được (LTV- giá trị có được từ người dùng). Và sẽ là đáng tiếc hơn nữa nếu sản phẩm tệ hơn quảng cáo nhiều, khiến người sử dụng còn có thể sẽ viết comment/review không tốt về sản phẩm trên store ứng dụng hay mạng xã hội sẽ gây ảnh hưởng tới các khách hàng mới khác, khiến chi phí CAC ngày càng lớn hơn không tỉ lệ thuận với hiệu quả mang lại. Vì vậy, không phải là PR hay Marketing, mà ở giai đoạn đầu của Startup thực sự nên tập trung là Sales. Sales ở đây không phải là bán sản phẩm tới khách hàng một cách thông thường, mà là trực tiếp gặp gỡ nói chuyện với khách hàng thật nhiều, để họ trải nghiệm thử sản phẩm, thực sự lắng nghe nhận xét, góp ý từ người dùng, từ đó từ từ từng chút một cải thiện sản phẩm dựa trên ý kiến đóng góp đó. Việc làm này ban đầu không phải chỉ có nhân viên phát triển sản phẩm (Product Development) nên làm, mà bản thân người sáng lập cũng cần tự mình tới gặp trực tiếp khách hàng trao đổi và lắng nghe. 2/ Dành thời gian vui với Fake Work hơn là tập trung vào những công việc thực sự nên làm: Khái niệm Fake Work này được bản thân Sam Altman "định nghĩa" là: " Công việc Fake Work là công việc đơn giản, vui hơn hơn nhiều so với công việc nên làm" (Nguyên văn: Fake work, which is easier and more fun" . Đối với một công ty khởi nghiệp luôn phải đối mặt với "Sinh-Tử" công ty đó có thể thất bại bất cứ lúc nào, với áp lực phải tối ưu hoá đưa ra kết quả tốt nhất trong nguồn lực và thời gian có hạn thì nhà sáng lập thực sự không có đủ thời gian để làm các công việc Fake Work. Việc nên làm ở đây là Real Work- được định nghĩa là công việc đóng góp TRỰC TIẾP cho sự phát triển của startup. Đó là nhà sáng lập và đội ngũ cần tập trung vào vấn đề - nỗi đau (pain point) của khách hàng, hiểu được, cảm nhận được và phát triển ra giải pháp giải quyết được những vấn đề đó khiến khách hàng yêu quý sản phẩm của mình. Chỉ có vậy, nhưng nhà sáng lập nên dành khoảng 90% thời gian vào việc này, những thứ còn lại nên giảm sự ưu tiên làm. Có một điều thú vị khi mình học và thực tế quan sát, thì mình hiểu dần ra những Fake Work trong Fake Progress mà Y Combinator liệt kê ra dưới đây. Có thể những nội dung này sẽ làm phật lòng không ít những nhà sáng lập hiện nay, nhưng mình tin rằng họ đủ thông minh để nhận ra được mình cần thay đổi gì và làm gì để khiến startup của mình thành công. Ví dụ, trong giới đầu tư khởi nghiệp của mình, các VC luôn tự hiểu là sẽ khó tìm được được nhà sáng lập xuất chúng thực sự ở các Networking Event hay các cuộc thi khởi nghiệp vì đơn giản, họ còn đang bận với việc giải quyết những nỗi đau của khách hàng. Ví dụ ở những công ty quỹ mình đầu tư, hầu như sẽ rất khó để các bạn gặp được nhà sáng lập, như là Manabie- nên tảng học thêm online và offline thì nhà sáng lập này giành cả ngày với học sinh, phụ huynh, nhà trường, và team phát triển nội dung, trung tâm trải nghiệm học. Còn với Kamereo- nên tảng mua bán nguyên liệu thực phẩm cho các nhà hàng và khách sạn, sẽ chỉ thấy anh Tanaka- nhà sáng lập rong ruổi khắp đồng ruộng, các chợ rau, khu bếp nhà hàng để cùng khách hàng phát triển sản phẩm. 3/ Tích cực phát triển các tính năng Nice-to-have thay vì Must-to-have cho sản phẩm: Startup ở giai đoạn đầu để vượt qua được giai đoạn PMF (Produc Market Fit- Giai đoạn kiểm chứng sản phẩm phù hợp với thị trường), thì những chức năng Nice-to-have của sản phẩm (có cũng được mà không có cũng không sao) sẽ không thực sự là nhân tố quyết định, mà chức năng Must-to-Have (không có thì không được) trực tiếp giải quyết triệt để vấn đề và pain point của khách hàng mới là yếu tốt mang tính quyết định. Chức năng Nice-to-have chỉ nên được bổ sung sau giai đoạn PMF kiểm chứng được độ phù hợp của sản phẩm với chức năng Must-to-have đã có, nhằm mục đích khiến khách hàng vui hơn thôi. Vì vậy, ban đầu nhà sáng lập và đội ngũ nên cùng ngồi lệt kê ra các chức năng cần thiết cho sản phẩm của mình đựa trên kết qủa khảo sát trực tiếp từ khách hàng, rồi lập ra thứ tự ưu tiên cho từng chứng năng Must-to-have rồi mới tới Nice-to-have. Ban đầu không nên để sản phẩm có nhiều chức năng cùng một lúc quá, khiến việc PMF kiểm chứng độ phù hợp của sản phẩm với thị trường sẽ dễ bị rối khi không biết đâu là chức năng mà khách khàng thực sự cần nhất để sử dụng sản phẩm thường xuyên. Một ví dụ thú vị là gần đây mình có gặp một startup về mua bán hoa tặng giải quyết vấn đề mua hoa tiện hơn cho chị em phụ nữ bằng chức năng tìm kiếm hoa thông minh rồi đặt mua hàng online, nhưng có lẽ do nhà sáng lập là nam giới nên chưa đủ hiểu hết pain point của nữ giới, đó là không được tặng hoa, hay không có người tặng hoa, hoặc được tặng nhưng không đúng hoa mình thích/or chất lượng bó hoa không tốt, chứ vấn đề chưa hẳn nằm ở việc khách hàng là nữ giới gặp khó khăn khi mua hoa. Vì vậy các nhà sáng lập hãy nhiều thời gian trò truyện với khách hàng của mình để hiểu vấn đề của họ thực sự, rồi tập trung phát triển sản phẩm có chức năng Must-to-have trước nhé! Xin cám ơn các bạn đã kiên nhẫn dành thời gian đọc blog comeback này của mình, mọi ý kiến đóng góp xin mời comment bên dưới, mình luôn luôn lắng nghe và thấu hiểu, để cải thiện cho bài viết blog tới của mình nhé!