Vừa qua, quỹ đầu tư Genesia Ventures chúng tôi đã đồng hành cùng tổ chức Hội nghị Banking Innovation For Startups với quý ngân hàng OCB. Hội nghị đã nhận được sự quan tâm tham gia đông đảo của các nhà sáng lập startup đại diện các quỹ đầu tư, tổ chức tài chính trong và ngoài nước, cùng đại điện các cơ quan tổ chức phát triển hệ sinh thái startup tại Việt Nam. Tại Hội nghị, chúng tôi đã tập trung thảo luận đi tìm một lời giải quan trọng, đó là làm sao để dòng vốn từ ngân hàng – vốn là nguồn tài chính lớn và ổn định nhất – có thể thực sự chảy vào được startup, trở thành vùng đệm phát triển bền vững cho startup. Tôi xin phép được chia sẻ key takeaways từ Hội nghị này trong bài viết dưới đây nhé!

Có thể nói, hiện nay chúng ta đang bước vào một kỷ nguyên mới, khi mà công nghệ và đổi mới sáng tạo dần được coi là lực đẩy chính cho tăng trưởng kinh tế, startup ngày càng được tạo điều kiện với nhiều chính sách tiến bộ. Một trong số đó là Nghị quyết 68 của Chính phủ. Cụ thể, Nghị quyết 68 đã khuyến khích các tổ chức tín dụng “Cho vay dựa trên cơ sở thẩm định phương thức sản xuất kinh doanh, phương án mở rộng thị trường đầu ra, cho vay dựa trên dữ liệu, dòng tiền, chuỗi giá trị; xem xét các tài sản bảo đảm bao gồm cả bất động sản, tài sản vô hình, tài sản hình thành trong tương lai và hình thức cho vay tín chấp. Điều này đã tác động to lớn tới việc thay đổi tư duy tín dụng - chuyển từ mô hình cho vay dựa trên tài sản thế chấp sang đánh giá dựa trên dòng tiền và dữ liệu kinh doanh giúp các startup, doanh nghiệp đổi mới sáng tạo dễ dàng tiếp cận vốn hơn. Nhưng để Nghị quyết không chỉ nằm trên giấy, chúng ta thực sự cần những người tiên phong. Tháng 9 năm 2024, quỹ Genesia Ventures chúng tôi đã kí kết hợp tác chiến lược toàn diện với ngân hàng OCB, triển khai sản phẩm cho vay không tài sản bảo đảm dành riêng cho các startup có thời gian hoạt động từ 1 năm trở lên. Theo đó, startup sẽ được vay vốn đến 3 tỷ đồng trong thời gian tối đa 12 tháng để phục vụ cho nhu cầu bổ sung vốn lưu động, tài trợ thương mại, phát hành bảo lãnh phục vụ hoạt động sản xuất kinh doanh, dịch vụ chính của công ty. Từ đó tới nay, đã có 4 startup trong danh mục đầu tư của quỹ Genesia Ventures chúng tôi được tiếp cận sản phẩm cho vay không tài sản đảm bảo này từ ngân hàng OCB. Trong quá trình đồng hành, chúng tôi nhận ra được sự chuyển hoá mạnh mẽ trong tư duy tín dụng, với cách tiếp cận đổi mới từ bên trong ngân hàng.

Đổi mới tư duy đánh giá tín dụng bên trong ngân hàng

Trong nhiều năm, hệ thống ngân hàng truyền thống vẫn vận hành dựa trên nền tảng bảo toàn rủi ro bằng tài sản thế chấp. Nhưng với startup, những gì họ có lại là mô hình kinh doanh mới mẻ, tốc độ tăng trưởng nhanh, nhưng cũng đi kèm rủi ro cao và tài sản vật lý ít ỏi. Nếu cứ nhìn bằng “lăng kính cũ”, sẽ rất khó để ngân hàng đồng hành cùng sự đổi mới của nền kinh tế. Tuy nhiên, một số ngân hàng tiên phong như OCB đang cho thấy tư duy đang dần dịch chuyển. Ngân hàng đã bắt đầu quan tâm nhiều hơn đến mô hình kinh doanh, kế hoạch phát triển, sự ổn định dòng tiền và – quan trọng nhất – chính con người sáng lập doanh nghiệp.

Trong đó, Dòng Tiền, hiện nay có thể được coi là “Tài Sản Mềm” vô cùng quan trọng. Ngân hàng OCB đã tập trung vào yếu tố dòng tiền bên trong doanh nghiệp khi đánh giá tín dụng cho startup tiếp cận khoản vay từ ngân hàng mà không cần tài sản đảm bảo. Khi đó, điều kiện cần là dòng tiền của startup phải được chảy qua ngân hàng, để ngân hàng có thể chủ động theo dõi và kiểm soát rủi ro. Bên cạnh đó, nếu như startup có khách hàng là đối tác lớn, đảm bảo ít rủi ro với khoản phải thu, có dòng tiền doanh thu đều đặn, minh bạch thì cũng sẽ rất phù hợp khi tiếp cận khoản vay này từ ngân hàng.

Không dừng lại ở đó, Nhà Sáng Lập, sẽ là “Tài Sản Cứng” đáng giá nhất, là "chỉ số" cần phân tích sâu sắc nhất để “chấm điểm tín dụng”. Ngân hàng sẽ cần xem xét rất kỹ nhà sáng lập. Kinh nghiệm, cam kết, tinh thần kiên định khả năng phục hồi sau thất bại, sự minh bạch trong quản trị – đó là những điều quan trọng không kém báo cáo tài chính, nếu không muốn nói là yếu tố quan trọng nhất.

Trong phiên thảo luận Fireside Chat của tôi với anh Phạm Hồng Hải - Tổng giám đốc OCB, anh Hải cũng đã chiêm nghiệm vô cùng thẳng thắn và sâu sắc rằng, trong một năm qua thực sự thay đổi tư duy không hề dễ dàng chút nào. Nhưng anh cho rằng, nếu tư duy không thay đổi, ngân hàng sẽ bị bỏ lại phía sau trong cuộc chơi đổi mới sáng tạo. Trong bối cảnh Nghị Định 68, và startup là mạch sống mới của nền kinh tế, thì ngân hàng không thể đứng ngoài cuộc. Ngược lại, ngân hàng cần phải trở thành huyết mạch dẫn dòng vốn thông minh, linh hoạt và đầy chiến lược, để thúc đẩy kênh tiếp cận vốn cho startup phát triển bền vững ở Việt Nam.

Quy trình tiếp cận vốn ngân hàng OCB đành cho startup

Để có thể mở được cánh cửa tín dụng này, startup sẽ cần chuẩn bị một cách bài bản, minh bạch và chiến lược. Dưới đây là những yếu tố then chốt giúp các doanh nghiệp khởi nghiệp có thể bước vào “cuộc chơi tài chính” với ngân hàng một cách vững vàng.

1. Báo Cáo Tài Chính – Nền Tảng Bắt Buộc

Yếu tố đầu tiên và bắt buộc trong quy trình tiếp cận khoản vay chính là báo cáo tài chính rõ ràng. Đây không chỉ là tài liệu để ngân hàng đánh giá tình hình kinh doanh mà còn là "ngôn ngữ chung" giữa doanh nghiệp và tổ chức tài chính.

Với startup – nơi mà đội ngũ thường tập trung vào sản phẩm, thị trường và tốc độ tăng trưởng – việc thiếu vắng một người phụ trách tài chính chuyên trách là điểm yếu phổ biến. Chính vì vậy, để có thể đi xa, startup cần có CFO hoặc một nhân sự tài chính hiểu sâu về quản trị dòng tiền, chi phí, và cấu trúc vốn. Đây là điều kiện tiên quyết để có thể xây dựng niềm tin với ngân hàng ngay từ bước đầu tiên.

2. Thiết Lập Giao Dịch Từ Trước – Tạo Dữ Liệu và Niềm Tin

Ngân hàng không thể ra quyết định dựa trên cảm tính. Họ cần thấy rằng doanh nghiệp thực sự đang hoạt động, có dòng tiền, có khách hàng, và có sự ổn định nhất định. Vì vậy, các chương trình vay tín chấp, ví dụ như gói vay 3 tỷ từ ngân hàng OCB, thường yêu cầu doanh nghiệp đã sử dụng ít nhất ba sản phẩm dịch vụ ngân hàng như tài khoản doanh nghiệp, dịch vụ chuyển khoản, thu hộ, hoặc quản lý dòng tiền. Điều này không chỉ giúp ngân hàng có cơ sở dữ liệu để đánh giá mà còn chứng minh rằng startup không chỉ "đến để vay", mà là đang xây dựng mối quan hệ dài hạn với tổ chức tài chính.

3. Thủ Tục Hồ Sơ – Linh Hoạt, Nhanh Gọn, Chuẩn Hóa

Một điểm tích cực là quy trình hồ sơ vay vốn trong sản phẩm gói vay 3 tỉ VND dành cho startup của ngân hàng OCB, đã có “playbook” với khung quy trình được chuẩn hoá, nên thủ tục đã trở nên nhanh chóng, hiệu quả phù hợp với quy mô vận hành tinh gọn của các startup hơn trước. Ở đó, danh sách hồ sơ được cung cấp sẵn để startup chuẩn bị trước. Sau khi nộp đầy đủ, ngân hàng có thể phản hồi trong vòng 1–3 ngày làm việc.

Case Study: M Village

M Village - một trong những startup quỹ Genesia Ventures chúng tôi đầu tư tại Việt Nam, vận hành chuỗi khách sạn cơ sở lưu trú có phong cách, với 47 cơ sở khách sạn tới nay và đang trong quá trình phát triển thêm 8 cơ sở tiếp theo. Có thể nói với đặc thù mô hình kinh doanh của M Village là cần rất nhiều vốn để mở rộng phát triển, nên việc tiếp cận được vốn vay dồi dào từ ngân hàng là một việc ưu tiên chiến lược cần đạt được của startup này.

Vừa qua, M Village đã trở thành startup đầu tiên trong lịch sử ngân hàng tại Việt Nam, tiếp cận được khoản vay trung hạn 5 năm không tài sản đảm bảo từ ngân hàng OCB, với tổng số vốn vay là 100 tỉ VNĐ. Đặc biệt, thay vì giải ngân theo từng dự án, mà M Village phải trình hồ sơ theo từng đợt, rồi ngân hàng xét duyệt từng lần, thì OCB giải ngân toàn bộ khoản vay. Khi nào M Village chưa dùng tới thì gửi lại trong tài khoản ngân hàng OCB. Khi M Village cần đầu tư vào một dự án nào đó, cần quyết định rất nhanh và cần vốn ngay – thì có thể tiếp cận luôn khoản vốn vay đó, đảm bảo sự linh hoạt hiệu quả cần thiết phù hợp với nhu cầu chiến lược của startup này. Đối với MVillage, OCB có thể được coi là một "Growth Partner" vô cùng quan trọng và chiến lược. Lộ trình đặt ra là sau những khoản vay vốn trung hạn này, tiếp theo trong quá trình phát triển của M Village, thông qua chiến lược sát nhập và mua lại (M&A), ngân hàng OCB vẫn sẽ đối tác đồng hành phát triển tin cậy của startup này.

Nói về quá trình thẩm định tín dụng cho MVillage - case đặc biệt lần đầu tiên trong lịch sử ngân hàng tại Việt Nam, startup nhận khoản vay trung hạn tín chấp, ngân hàng OCB đã đi sâu hơn vào cấu trúc và tiềm năng thật sự của doanh nghiệp. Khi đó, ngân hàng đã phải đi tìm câu trả lời thuyết phục thực sự cho những câu hỏi quan trọng dưới đây: Startup có tạo ra giá trị gia tăng thực sự cho thị trường không?; Người sáng lập có đang “sống chết” với doanh nghiệp không, hay chỉ đang thử nghiệm?; Doanh nghiệp có hiểu rõ điểm hòa vốn (break-even point)? Có kế hoạch kiểm soát dòng tiền và chi phí cụ thể không?; Nếu nhà đầu tư rút vốn, liệu ngân hàng có bị ảnh hưởng không? Startup có chiến lược tài chính trong dài hạn thay thế nào? Có thể nói đây là những câu hỏi vô cùng quan trọng, không nhằm làm khó doanh nghiệp, mà là cách để cả hai bên cùng hiểu, cùng tin, và cùng đi đường dài. Trong trường hợp này, với startup không chỉ đi vay – mà đang xây dựng một mối quan hệ đối tác tài chính có chiều sâu với ngân hàng.

Trong phiên thảo luận Panel Discussion tại Hội nghị Banking Innovation lần này, nhà sáng lập M Village Nguyễn Hải Ninh đã chia sẻ một điều vô cùng quan trọng với bất kỳ một nhà sáng lập nào. Đó là nhà sáng lập cần phải thường xuyên đọc bảng cân đối kế toán (Balance sheet). Có thể có nhiều nhà sáng lập thường chỉ tập trung điểm nhìn vào báo cáo Lãi Lỗ trong báo cáo P&L, hay nắm các chỉ số tài chính thể hiện khả năng sinh lời của doanh nghiệp. Nhưng chỉ khi đọc bảng cân đối kế toán mới cho các nhà sáng lập biết: Tiền đang ở đâu?; Khoản phải thu, khoản phải trả có ổn không?; Có gì đang trả quá nhanh (Ví dụ như trả nhà cung cấp quá sớm) không?; Có khoản phải thu nào bị “treo” mà không xử lý không? Theo nhà sáng lập này, đọc bảng cân đối kế toán (balance sheet) có thể giúp tối ưu dòng tiền doanh nghiệp mình rất tốt.

Không dừng lại ở đó, nhà sáng lập Nguyễn Hải Ninh còn chia sẻ một bài học quan trọng. Đó là, khi startup có tiền, hãy đi vay ngân hàng. Nghe hơi ngược đời nhưng thật ra là, về bản chất khi doanh nghiệp còn tiền, có nghĩa là có nhiều sự lựa chọn, mặt khác khi startup hết tiền, đồng nghĩa là sẽ mất hết lựa chọn. Cụ thể, M Village sau vòng gọi vốn gần nhất khi vừa mới nhận được số tiền đầu tư, việc đầu tiên nghĩ tới là “Làm sao để vay được ngân hàng lúc này?”. Vì khi đó, startup có thể đem bản báo cáo ra cho ngân hàng thấy: "Tiền trong tài khoản doanh nghiệp vẫn còn đầy, ngân hàng có thể tự tin cho vay." Có thể nói đây là chiến lược có chủ đích, giúp startup có thể tận dụng đòn bẩy từ dòng vốn đầu tư, bằng việc chủ động tiếp cận dòng vốn đồi dào hơn, để có thể an tâm tập trung phát triển doanh nghiệp trong dài hạn, mà không bị cuốn vào những điều ngắn hạn, hoặc tệ hơn cả là phải hoảng loạn khi hết tiền.

Đề xuất phổ cập Banking Innovation dành cho startup Việt

Hướng tới phát triển mở rộng phổ cập được kênh tiếp cận vốn ngân hàng hơn nữa dành cho startup tại Việt Nam, cũng trong phiên thảo luận Panel Discussion tại Hội nghị Banking Innovation lần này, anh Nguyễn Hữu Minh Hoàng, nhà sáng lập BuyMed đã chia sẻ 2 đề xuất vô cùng ý nghĩa gửi tới đối tác ngân hàng.

Đầu tiên là, điều chỉnh lại cấu trúc thưởng phạt đi kèm với KPI cho nhân viên ngân hàng để khuyến khích tạo động lực cho startup vay hơn nữa. Ví dụ như, trong lĩnh vực cho vay đổi mới sáng tạo, nhân viên thành công sẽ được thưởng cao, còn thất bại thì không bị phạt. Nếu như cấu trúc thưởng phạt khi thất bại – có thể khiến không ai dám thử nghiệm, không ai dám cho startup vay. Hơn nữa, nếu chỉ thưởng dựa trên tỷ lệ phần trăm khoản vay, phần thưởng sẽ quá thấp – không đủ hấp dẫn khi cho startup vay, so với việc cho vay bất động sản hoặc các khoản vốn lớn khác. Vì gói vay dành cho startup là một gói vay vô cùng đặc thù: Cần ít vốn, có rủi ro cao, nhưng nếu thành công thì mang lại giá trị lớn.

Tiếp theo là, ngân hàng có thể mở rộng chương trình cho nhiều nhóm startup, với nhu cầu vay vốn khác nhau theo từng giai đoạn phát triển của doanh nghiệp mình, bằng việc chia nhỏ, đa dạng hoá các gói cho vay. Ví dụ từ vài ngàn, vài chục ngàn USD thì tính linh hoạt, thực tiễn sẽ cao hơn, trong khi có thể giảm thiểu được rủi ro cho vay tập trung rất nhiều.

Hợp tác “4 bên cùng thắng”

Là người đau đáu trăn trở với việc khơi thông dòng vốn cho startup tới nay, tôi rất vui và tự hào khi quỹ đầu tư Genesia Ventures của chúng được lựa chọn để kết hợp chiến lược với ngân hàng OCB, đứng sau hậu thuẫn là ngân hàng đầu tư Aozora Nhật Bản - cổ đông của ngân hàng OCB và cũng là LP đối tác đầu tư vào quỹ Genesia Ventures chúng tôi, tiên phong triển khai mô hình hợp tác 4 bên giữa - ngân hàng OCB - quỹ Genesia Ventures cùng với các startup quỹ chúng tôi đầu tư tại Việt Nam. Trong mối quan hệ hợp tác này, Quỹ đầu tư chúng tôi đóng vai trò cầu nối các startup phù hợp sau khi lựa chọn, đánh giá tiềm năng và sau đó là đồng hành cùng startup xuyên suốt quá trình phát triển. Có thể nói, sự kết hợp giữa Ngân hàng và Quỹ đầu tư chúng tôi, đã tạo nên một hệ sinh thái tài chính hợp tác toàn diện với tầm nhìn dài hạn, giúp startup tiếp cận nguồn vốn hiệu quả hơn, nâng cao năng lực quản trị tài chính và gia tăng sức cạnh tranh trên thị trường. Đây chính là tiền đề của mối quan hệ hợp tác “4 bên cùng thắng” một khi startup chúng ta thành công.

Trên đây là những chia sẻ tâm huyết, là key takeaways từ Hội nghị Banking Innovation, từ hành trình hợp tác chiến lược với ngân hàng OCB, trong việc tiên phong triển khai mô hình cho startup vay không cần tài sản đảm bảo truyền thống, thay vào đó là “tài sản mềm” - dòng tiền và “tài sản cứng” - nhà sáng lập. Chúng tôi rất hi vọng rằng, thông qua mô hình cho startup vay này, chúng ta có thể thấy việc ngân hàng cho startup vay không còn là chuyện bất khả thi - mà có thể là điều “bình thường mới”. trong bối cảnh Nghị định 68 thúc đẩy startup Việt vươn mình. Chúng tôi tin tưởng rằng, với tư duy tín dụng mới và sự phối hợp hợp tác các bên cùng thắng, đúng cách, chúng ta hoàn toàn có thể tạo ra những mô hình tài chính sáng tạo mở rộng kênh tiếp cận vốn giúp startup cất cánh. Yeah, chúng ta cùng Keep Fighting vì điều này nhé!!