ZUNZUNSTARTUPS
Trong quá trình làm nghề VC, tôi có dịp được quan sát, trò chuyện, lắng nghe nhiều chia sẻ từ các nhà sáng lập startup. Có một điều tôi luôn đau đáu suy nghĩ về, là những điều gì có thể tạo nên sự khác biệt rất lớn, giữa một nhà sáng lập thành công, và một nhà sáng lập sẽ khó/mãi không thể thành công vượt bậc được. Một trong số đó, là cái bẫy của tư duy đổ lỗi. Điều này sẽ tạo ra điểm mù trong việc nhìn ra nguyên nhân thực sự của nhà sáng lập, để thực sự biết được mình và startup mình cần phải làm gì để hoàn thiện tốt hơn. Có thể nói đây là điểm mù mang tính chí mạng, cản trở con đường tiến tới thành công của bất kỳ một nhà sáng lập startup nào.
Tư duy đổ lỗi được hiểu là xu hướng hành vi, suy nghĩ của con người, trong việc mặc định đổ lỗi, quy trách nhiệm cho người khác hay hoàn cảnh, thay vì nhìn nhận trách nhiệm, để tìm thấy vấn đề thực sự nằm trong chính mình, để hiểu được nguyên nhân cốt lõi và biện pháp khắc phục, sửa chữa, hoàn thiện hiệu quả.
Tôi hay thường nói vui với các nhà sáng lập là, chúng ta sống trong thế giới startup, đó là thế giới của vô vàn vấn đề mang tên “Con gà - Quả trứng”. Vì đó, mà chúng ta có thể dễ bị vào cái bẫy đổ lỗi - kiểu không có gà thì sao có trứng, không có trứng thì sao có con gà. Ví dụ đơn giản như, nhà sáng lập có thể dễ dàng rơi vào vòng xoáy đổ lỗi cho việc gặp khó khăn gọi vốn, khi cho rằng nhà đầu tư không đủ năng lực đánh giá tiềm năng doanh nghiệp mình để đầu tư, thay vì thực sự nhìn vào bên trong, để nhìn nhận lại mình đã thiếu cái gì, cần hoàn thiện như thế nào để có thể thuyết phục được nhà đầu tư tiềm năng tốt hơn. Hay như khi đứng trước vấn đề sản phẩm của mình chưa được khách hàng đón nhận, thì nhà sáng lập có tư duy đổ lỗi, sẽ thường vội cho rằng là do khách hàng không đủ hiểu sản phẩm của mình, mà bỏ qua điểm nhìn có thể là do sản phẩm mình chưa phù hợp với phân khúc khách hàng mục tiêu đó, hay ở sản phẩm còn thiếu điều gì để khách hàng dễ hiểu, dễ đón nhận giá trị hơn? Hay một ví dụ thường thấy nữa, là khi đứng trước vấn đề nhân tài rời công ty khởi nghiệp của mình, nhà sáng lập có tư duy đổ lỗi sẽ vội vàng đổ lỗi cho nhân viên đó, chưa đủ tốt, không đủ trung thành, không phù hợp về năng lực và văn hoá tại công ty mình, mà không thực sự nhìn nhận lại về khả năng lãnh đạo, về lý do để họ ở lại với công ty mình cần là gì.
Việc sa vào cái bẫy tư duy đổ lỗi này, sẽ có thể tạo ra điểm mù chí mạng khiến nhà sáng lập không thể nhìn ra được bản chất, nguyên nhân của vấn đề, từ đó là để thực sự quyết liệt tập trung vào đúng vấn đề để khắc phục, hoàn thiện. Hơn nữa, một khi nhà sáng sáng lập - lãnh đạo tại doanh nghiệp, tạo ra tiền lệ để mọi người “noi gương” theo việc đổ lỗi, thì có thể lan sang nhiều cá nhân khác tại doanh nghiệp, từ đó sẽ tai hại hơn là tạo ra văn hoá đổ lỗi, né trách nhiệm, sợ sai trong công ty. Điều này sẽ khiến cho mỗi cá nhân trong doanh nghiệp đề gặp điều mù, khó có thể hoàn thiện tốt hơn, khiến vấn đề mãi cứ bị mắc kẹt, lặp đi lặp lại, không thể thoát ra được, khiến công ty bị mất chi phí cơ hội lớn để hoàn thiện, phát triển bứt phá hơn. Cuối cùng, vì đó mà nhà sáng lập startup khó có thể tiếp tục giữ được sự tin tưởng, niềm tin ở các đối tác và nhà đầu tư của mình, ở một doanh nghiệp mãi bị tắc trong vấn đề của mình, không thể phát triển được.
Tôi đã thử đi tìm hiểu về những lý do khách quan nào đến từ yếu tố xã hội và tâm lý con người, cho tư duy đổ lỗi của nhà sáng lập tại Việt Nam, khi được đặt trong bối cảnh vận hành doanh nghiệp startup vốn đối mặt với rất nhiều áp lực, nhiều rủi ro, cùng vớ vô vàn thách thức, biến số.
Đầu tiên là cái tôi cao, cùng với văn hoá giữ thể diện tồn tại trong xã hội đề cao lòng tự tôn và thể diện như tại Việt Nam. Ở đó, việc nhận lỗi về mình sẽ thường dễ bị cho là yếu kém, mất đi tự trọng, cái uy của mình trong mắt người khác. Tôi cũng nhận ra, văn hoá nói xin lỗi ở Việt Nam không phổ biến như nhiều quốc gia khác. Dường như việc nói ra từ “Xin lỗi” trong xã hội, cuộc sống thường ngày ở Việt Nam, cần một sức mạnh tâm lý vô cùng lớn. Đặt trong trường hợp của nhà sáng lập, họ càng cần phải giữ thể diện, cái uy của mình trước đội ngũ, đối tác, cổ đông, nhà đầu tư của mình, nên cũng dễ hiểu cho việc không thể đưa mình vào thế yếu kém, làm mất đi thể diện của mình đó của nhà sáng lập. Bên cạnh đó, tâm lý đổ lỗi cũng được hiểu từ góc nhìn tâm lý, nằm ở cơ chế phòng vệ vô thức, nằm trong bản năng sinh tồn của con người nói chung, khi cố gắng hợp lý hoá lý do, đơn giản hoá lỗi lầm, hoặc hơn nữa là phủ nhận lỗi, để bảo vệ bản thân mình. Cuối cùng, khi nhìn từ góc độ cá nhân mỗi người, thì nguyên nhân cho tư duy đổ lỗi còn nằm ở việc thiếu tự nhận thức vấn đề, thiếu thông tin, dữ liệu phản hồi, khiến nhìn nhận đánh giá lý do trách nhiệm bị thiếu cơ sở, méo mó, sai lệch.
Để có thể thoát được cái bẫy tư duy đổ lỗi ở nhà sáng lập, điều đầu tiên vô cùng quan trọng là các nhà sáng lập sẽ cần “cởi trói” tâm lý bằng việc cởi mở nhìn nhận, trung thực với vấn đề, coi đây là cơ hội để hoàn thiện tốt hơn, mạnh mẽ hơn, không phải là điều khiến mình kém cỏi. Dựa trên tiền đề này, nhà sáng lập sẽ cần thực hành Reflection - nhìn nhận lại bản thân mình thường xuyên, thậm chí là mỗi ngày vì trong bối cảnh guồng quay nhanh chóng của công việc tại startup đòi hỏi tần suất Reflection đều đặn để theo kịp tốc độ đó. Việc nhìn nhận lại giúp nhà sáng lập luôn tỉnh thức, quan sát sâu sắc từ bên trong bản thân mình, nhìn lại những hành động và quyết định của mình, đánh giá kết quả, điều gì tốt, điều gì chưa tốt, nguyên nhân nằm ở đâu, cần khắc phục cải tiến như thế nào. Có thể nói đây sẽ là tiền đề, nền móng quan trọng cho việc nuôi dưỡng tinh thần tự chủ và tư duy Growth Mindset, để nhà sáng lập mạnh mẽ hơn về nội lực, có self-awareness để hiểu rõ bản thân mình đang ở đâu (as if), hướng tới điều gì (to be), và cần phải làm gì để fill được gap “as if - to be” đó. Một khi có được điều này, nhà sáng lập sẽ không còn sợ việc nhận trách nhiệm, thừa nhận mình sai nữa, vì khi đó nhà sáng lập có thể vững vàng biết rõ mình cần phải làm gì tiếp theo để sửa sai, hoàn thiện tốt hơn.
Trên hành trình nhiều thăng trầm của startup, tất cả chúng ta đều hiểu được một điều rằng, việc startup gặp khó khăn nhất thời trong một giai đoạn, là điều hoàn toàn có thể cảm thông. Khi nhà đầu tư hỏi về lý do vì sao startup không đạt được mục tiêu đã đề ra, thì thực sự điều họ kỳ vọng đằng sau câu hỏi đó, không phải là sự giải thích vòng vo đổ lỗi, mà là sự nhìn nhận có chiều sâu vào bản chất vấn đề của nhà sáng lập, từ đó có kế hoạch hành động để khắc phục lỗi, cải tiến tốt hơn một cách thuyết phục thực sự.
Trong tiếng Việt của chúng ta có một câu nói rất hay là “Tiên trách kỷ, hậu trách nhân” - trước hết tự xem lại bản thân, tự nhận phần trách nhiệm của mình, TRƯỚC khi nhìn tới phần của người khác. Câu nói này lại càng quan trọng và ý nghĩa đối với nhà sáng lập startup hơn bao giờ hết. Thực sự, là nhà đầu tư khởi nghiệp, tôi có một mong muốn nhất quán và mạnh mẽ, là muốn đồng hành với nhà sáng lập bản lĩnh theo đúng tinh thần “Tiên trách kỷ, hậu trách nhân” này thực sự. Vì tôi tin rằng, chỉ có nhà sáng lập như vậy mới đủ mạnh mẽ, đủ tâm và đủ tầm để liên tục hoàn thiện một cách vượt bậc và phát triển bền vững theo thời gian. Yeah, chúng ta cùng Keep Fighting vì điều này nhé, các nhà sáng lập ơi!!!