ZUNZUNSTARTUPS
Gần đây, tôi cứ đau đáu suy nghĩ về một vấn đề mà tôi quan sát thấy còn phổ biến ở hệ sinh thái khởi nghiệp Việt Nam chúng ta. Đó là có không ít các Founder khi thấy công ty mình sáng lập ban đầu khó có cơ hội phát triển bứt phá nữa – sau một thời gian nhất định nỗ lực tìm lối đi không thành, nhà sáng lập họ chọn cách lập một công ty mới hoàn toàn. Việc này kéo theo sự “làm mới” thay đổi cấu trúc cổ đông. Khi đó, những cổ đông bao gồm những nhà đầu tư từng tin tưởng rót vốn, những nhân sự đồng hành từ những ngày đầu bằng sweat equity, bị bỏ lại với một công ty cũ đang mất dần cơ hội tồn tại và phát triển. Tôi luôn tò mò một nhà sáng lập bản lĩnh, có tâm và có tầm thực sự, sẽ đối mặt với tình huống này thế nào? Họ sẽ làm gì, ra quyết định ra sao, để là một nhà "Serial Builder" thực sự, mà không phải là một "Serial Starter"?
Có thể có nhà sáng lập đọc tới đây, sẽ muốn phản biện rằng, không phải là họ không đủ kiên định tới cùng, tìm mọi cách xoay chuyển thực tế, họ cũng đã bế tắc loay hoay với startup cũ trước đó của mình khá lâu rồi. Đặc biệt, với một mô hình kinh doanh không hiệu quả, hoặc với cấu trúc cổ đông và định giá quá cao không còn phù hợp cho họ tiếp tục gọi vốn để bước tiếp, thì liệu rằng họ nên ở lại gắn bó, tiếp tục với startup đang gặp khó khăn đó, hay là nên mở ra cho mình cánh cửa mới - bằng startup mới, để bắt đầu lại từ đầu?
Để trả lời cho câu hỏi phản biện này một cách hợp lý, tôi đã tìm thấy và chia sẻ một Framework ra quyết định hợp tình và hợp lý dành cho nhà sáng lập, với trên 5 câu hỏi quan trọng dưới đây, đòi hỏi các nhà sáng lập tự đánh giá một cách thẳng thắn:
Vấn đề mà startup đó đang giải, liệu còn đáng để giải và nên tiếp tục giải nữa không? (Thị trường có còn thuận lợi không? Quy mô có còn đủ lớn không?, Giải pháp, dịch vụ sản phẩm của startup mình có lợi thế khác biệt để thắng không?,…)
Startup có đạt được các chỉ số quan trọng cho thấy Product - Market- Fit (PMF) không? (% khách hàng quay lại, % khách hàng trả tiền có đủ cao không? Sales Cycle có được rút ngắn không? Unit Economics có thể dương để công ty có lợi nhuận được không?)
Cap table - Cấu trúc cổ đông hiện nay có thể tái cấu trúc được không? (Dựa trên khả năng đàm phán đê mở thêm room ESOP 15–20%, cổ đông có chấp nhận được để down round - giảm định giá startup để tiếp tục gọi vốn không?,…)
Đồng sáng lập/ Đội ngũ cốt cán có đủ đồng lòng đi qua giai đoạn khó khăn này để pivot (đổi hướng trong công ty) không?
“Runway” - Nguồn tài chính, đường bằng của startup, và mức năng lượng tinh thần của cá nhân nhà sáng lập có đủ nhiều để đi thêm một chặng nữa không?
Dựa trên câu trả lời của mình, các nhà sáng lập sẽ tự chấm điểm cho mỗi câu theo mức từ 0–2 điểm (Ý nghĩa: 0 = không, 1 = còn nghi ngờ, 2 = chắc chắn).
Nếu tổng số điểm cho tất cả các câu trả lời cho 5 câu hỏi trên ≥7 điểm, thì nhà sáng lập ưu tiên ở lại startup đó, tiến hành tái cấu trúc vốn, Captable một cách hợp lý, để gỡ kẹt cho hoạt động gọi vốn và động lực đi lâu dài của đội ngũ lãnh đạo tại startup mình.
Nếu tổng số điểm cho tất cả các câu trả lời cho 5 câu hỏi trên trong khoảng 4–6 điểm, thì nhà sáng lập có thể cân nhắc thay đổi hướng - Pivot ngay trong công ty hiện tại của mình để có thể tìm thấy PMF, giúp doanh nghiệp tiếp tục tồn tại và phát triển lâu dài. Pivot có thể bắt đầu từ việc thay đổi tính năng, kênh phân phối, giá thành, mô hình tạo doanh thu, tới thay đổi phân phúc khách hàng, sản phẩm dịch vụ, thậm chí là thay đổi cả thị trường mục tiêu và mô hình kinh doanh.
Còn nếu tổng số điểm cho tất cả các câu trả lời cho 5 câu hỏi trên ≤3 điểm, thì nhà sáng lập có thể nên dừng lại công ty cũ, để thành lập công ty mới.
Trong trường hợp này, Nhưng với điều kiện là nhà sáng lập cần báo cáo rõ ràng, thông báo chính thức tới các cổ đông hiện hữu, và đạt được sự đồng thuận của họ. Đồng thời, nhà sáng lập phải đảm bảo minh bạch về vấn đề tài chính, pháp lý, sở hữu trí tuệ giữa công ty cũ và công mới. Nhà sáng lập cần tránh việc sử dụng tài sản, dữ liệu, hay nguồn lực của công ty cũ để phục vụ công ty mới mà không có sự chấp thuận của cổ đông. Tránh gặp phải vấn đề tương tự như vụ kiện tụng mấy năm về trước giữa nhà sáng lập Telio và công đông của mình ở công ty OOPA trước đó. Cụ thể, hội đồng quản trị OOPA cáo buộc ông nhà sáng lập Telio - Bùi Sỹ Phong vi phạm các nghĩa vụ uỷ thác trong vai trò giám đốc bằng cách chiếm đoạt các cơ hội kinh doanh và sử dụng nguồn lực của OOPA – bao gồm mạng lưới nhà bán hàng, nguồn nhân lực và quyền sở hữu trí tuệ - để phát triển startup tiếp theo của mình, Telio.
Cùng với đó, tôi tin rằng, nhà sáng lập có tâm và có tầm sẽ luôn tôn trọng và bảo vệ quyền lợi của cổ đông ở công ty trước đó. Nếu cần thiết, nhà sáng lập có thể cho thấy thiện chí của mình bằng việc cân nhắc, cho các cổ đông hiện hữu quyền tham gia đầu tư vào công ty mới, có thể là với mức giá ưu đãi, hoặc swap - chuyển đổi cổ phần của họ ở công ty trước đó sang công ty mới, hoặc dành tặng một phần cổ phần tượng trưng cho họ ở công ty mới, như là một cách để giữ lòng tin đồng hành lâu dài.
Trên đây là một vài chia sẻ quan trọng trong việc đi tìm lời giải, là cách tiếp cận hợp tình, hợp lý cho việc nhà sáng lập đưa ra quyết định tiếp tục ở lại kiên định tới cùng xoay cục diện phát triển cho startup của mình, hay thay đổi hướng - Pivot ngay trong chính công ty hiện tại, hoặc dừng lại công ty trước đó để mở ra công ty mới để bắt đầu lại từ đầu. Tôi tin rằng, cách nhà sáng lập đối mặt với những quyết định khó khăn này, và cách nhà sáng lập đối xử với các cổ đông, đồng đội tin tưởng đồng hành với mình từ những ngày đầu, nói lên rất nhiều cái tâm và cái tầm, bản lĩnh, chữ tín, năng lực thực sự của một nhà sáng lập có thể đi được đường dài với khởi nghiệp trong cuộc đời của mình. Hi vọng bài chia sẻ này của tôi sẽ có giá trị tham khảo với nhiều nhà sáng lập, những người đang loay hoay trước những ngã rẽ quan trọng của mình. Yeah, keep fighting! vì một hành trình là một Serial Builder - xây dựng doanh nghiệp phát triển dài hạn, với thật nhiều ý nghĩa nhé, các nhà sáng lập ơi!!