Gần đây, tôi may mắn có trải nghiệm vô cùng dày đặc và ý nghĩa với tất cả những gì liên quan tới EdTech- Công nghệ Giáo dục.
Cuối tuần vừa qua, tôi đã có một ngày trọn vẹn được tham gia làm ban giám khảo và nhà đầu tư cuộc thi khởi nghiệp EdTech - Công nghệ giáo dục trong khuôn khổ cuộc thi Techfest Việt Nam 2021. Tôi được gặp gỡ 11 công ty startup trong lĩnh vực này tham gia cuộc thi. Có những startup thì tập trung vào việc số hoá nội dung học tập, hay cung cấp công cụ giảng dạy trên nền tảng số cho giáo viên, hoặc phát triển nền tảng học tập kết nối giữa người học và người dạy, cũng có startup mang sứ mệnh thu hẹp khoảng cách tiếp cận với giáo dục trên thế giới hay giữa các vùng miền ở Việt Nam. Tôi khá ấn tượng bởi chất lượng sản phẩm, cũng như độ "chín" nhất định của một startup tham gia trong cuộc thi này. Có những startup dù mới thành lập những cũng đã phục vụ hàng trăm nghìn người sử dụng là giáo viên, học sinh, tạo ra hàng triệu tương tác học tập trên nền tảng của mình.
Ngoài ra, trong tuần làm việc vừa rồi, hầu như mỗi ngày tôi đều có những buổi họp với ít nhất một công ty startup về lĩnh vực EdTech ở Việt Nam. Trong đó, đặc biệt ấn tượng nhất với tôi là được gặp một nhà sáng lập, là một người cha, khi thấy con trai của mình vật lộn với học trực tuyến mỗi ngày trong giai đoạn giãn cách dài vừa qua, cảm thấy bé học chưa hiệu quả và còn bị thiếu tập trung khi học trực tuyến. Nên nhà sáng lập này, sau khi exit một business trước đó anh ấy xây dựng lên, anh quyết định dồn toàn lực khởi tạo một startup về giáo dục mới, với mong muốn giải quyết vấn đề gia tăng tương tác và sự tập trung, từ đó gia tăng hiệu quả học tập trực tuyến cho các em học sinh cả nước, cũng như dành cho con trai của mình vậy.
Việt Nam chúng ta vừa trải qua làn sóng Covid-19 thứ 4, với sự khốc liệt chưa từng có, làm tê liệt các cơ sở giáo dục, khiến các em học sinh, lần đầu tiên trong cuộc đời, dự lễ khai giảng online và phải trải quả kì học online dài nhất từ trước tới nay. Giai đoạn Covid-19 này cũng chứng kiến sự ra đời một hội chứng mới: Kiệt sức vì Zoom (Zoom fatigue). Nếu như phụ huynh mệt mỏi với các cuộc họp làm việc trực tuyến, thì các con em của họ cũng kiệt sức vì các giờ học online kéo dài. Không khó để tìm thấy nhiều bài báo, bài phân tích chia sẻ lo lắng về ảnh hưởng tiêu cực của học trực tuyến lên sức khoẻ thể chất và tâm lý của học sinh, hay việc giảm sút hiệu quả học tập. Nhưng tôi chưa thấy bài phân tích ở Việt Nam nói lên ảnh hưởng tiêu cực lên kinh tế và xã hội từ việc "không học" dưới ảnh hưởng của dịch Covid-19.
Mặt khác, tôi có tìm thấy một bài phân tích về khía cạnh này của McKinsey tại Mỹ. Covid-19 mang tới vấn đề về việc "Unfinished learning"- nói lên thực tế học sinh không có cơ hội được hoàn thành việc học trong niên khoá của mình do việc nhà trường đóng cửa. Nghiên cứu phân tích của McKinsey đã cho thấy, tác động của việc "nghỉ học" do Covid-19 lên các em học sinh K-12 (từ cấp THCS tới THPT), khiến các em có thể bị thụt lùi trung bình 5 tháng học về năng lực môn Toán, và 4 tháng cho năng lực đọc. Nếu tác động này không được "bù đắp" kịp thời lại, thì những sinh viên này có thể kiếm được ít hơn $ 49,000 đến $ 61,000 trong suốt cuộc đời của họ, từ đó tác động lên nền kinh tế Mỹ có thể lên tới 128 tỷ đến 188 tỷ đô la mỗi năm khi nhóm này gia nhập lực lượng lao động.
Việt Nam không thoả hiệp với việc "dừng học" và không thoả hiệp với những thách thức của học trực tuyến
Quay trở lại Việt Nam, tôi đã từng dừng lại rất lâu với câu tiêu đề trên trang báo Tuổi trẻ là: "Học trực tuyến dù khó còn hơn là dừng học". Câu nói này đã nói lên một thực tế là học trực tuyến còn tồn tại những thách thức, nhưng không vì đó mà không học. Đúng vậy, ở một đất nước văn hiến coi trọng giáo dục như Việt Nam từ hàng nghìn năm nay, chúng ta sẽ không bao giờ thoả hiệp với việc "dừng học" khiến cả một lứa thế hệ thụt lùi của hơn 20 triệu sinh viên, học sinh cả nước, dù trong đợt dịch khốc liệt này. Tuy nhiên, cũng không vì thế, mà chúng ta "đầu hàng" với những thách thức của những vấn đề tồn tại của việc học trực tuyến. Vì nói gì thì nói, học tập trực tuyến đã đang và sẽ ngày càng là xu hướng của thế kỷ 21, giúp chúng ta thu hẹp khoảng cách học tập nhanh nhất về cả không gian và thời gian, trong một thế kỉ mà nguồn tri thức nhanh chóng được cập nhật và gia tăng từng giây từng phút. Do đó, điều cần làm ở đây là không thoả hiệp với những thách thức, vấn đề của học trực tuyến, mà chúng ta cần tìm cách hoàn thiện hơn nữa trải nghiệm và kết quả học tập cho học sinh.
Theo thống kê của Edtech Agency ở Việt Nam chúng ta hiện nay có hơn 650 các công ty startup về EdTech hoạt động ở Việt Nam. Chắc hẳn, các startup này đều đã nhìn ra những cơ hội rộng mở của việc áp dụng công nghệ trong giáo dục, để giải quyết những thách thức vấn đề của đào tạo, thu hẹp khoảng cánh tiếp cận với cơ hội học tập cho mọi người. Có thể nói Covid-19 đã đang là thời điểm mang tính lịch sử để các EdTech gia nhập thị trường, và chiếm lĩnh những cơ hội tiềm năng lớn này. Thông qua hoạt động đầu tư khởi nghiệp, tôi cũng có cơ hội tiếp xúc với rất nhiều các công ty startup EdTech, tôi nhận thấy, các startup đều đang có một cơ hội công bằng để thắng trong thị trường này, khi mà cuộc đua mới chỉ mới bắt đầu, chưa có nhiều công ty đang thực sự chiếm lĩnh thị trường. Vì mới chỉ là điểm bắt đầu, nên tôi cũng nhận ra nhiều startup EdTech cũng đang loay hoay giải quyết những thách thức không nhỏ của nền tảng học trực tuyến, ví dụ như vấn đề gia tăng tương tác học tập, duy trì sự tập trung và động lực của học viên, hay vấn đề phải thúc đẩy hiệu quả học tập và nâng cao tỉ lệ hoàn thành khoá học.
Hành trình đến với trải nghiệm học trực tuyến của HBS Online
Với mong muốn hiểu rõ hơn để san sẻ những thách thức kể trên với các nhà sáng lập startup EdTech, gần đây tôi cũng đã trực tiếp đăng kí và hoàn thành một khoá học trực tuyến tên là: Leading with Finance, từ trường Harvard Business School Online (HBS Online). Đây là khoá học diễn ra trong 1 tháng rưỡi, từ giữa tháng 8 tới cuối tháng 9 vừa qua, trong lúc Sài Gòn trải qua đợt lockdown dài khốc liệt nhất. Tôi đã dành hơn 8 tiếng mỗi tuần, học mỗi tối sau khi làm làm việc xong, và dành những ngày cuối tuần để học, ôn thi và làm bài thi mỗi chương. Để hoàn thành khoá học này, mỗi học viên chúng tôi phải đạt trên 8/10 điểm cho mỗi bài kiểm tra cuối chương, với tổng cộng 6 chương học. Đồng hành khoá học này, còn có 287 học viên khác cùng tham gia, dưới áp lực về thời gian và sức nặng của các kiến thức chuyên môn tài chính, nhưng 87% trong số học viên bao gồm tôi, đã hoàn thành trọn vẹn khoá học. Rất nhiều trong chúng tôi cũng đều chia sẻ trong sự hào hứng sau khoá học rằng, đây là khoá học tuyệt vời nhất đã từng học. Điều gì ở khoá học này đã khiến chúng tôi phải gật gù đồng ý như vậy? Điều gì ở khoá học này đã duy trì động lực học dù dưới nhiều áp lực để hoàn thành trọn vẹn khoá học? Và hơn hết, điều gì ở khoá học này đã khiến chúng tôi tìm thấy niềm vui thực sự của việc được học? Tôi đã có nhiều suy nghĩ về những câu hỏi trên, và tìm thấy những câu trả lời cho riêng mình, cũng như hi vọng đây sẽ là những gợi ý cho các startup EdTech Việt Nam mình tham khảo chọn lọc để hoàn thiện dịch vụ và trải nghiệm học trực tuyến cho học viên của mình.
Nội dung đơn thuần không còn là Vua?
Tôi đồng ý với nhiều quan điểm cho rằng, chúng ta đang ở trong thời kì "Post-content age"- thời kì mà những nội dung học tập cơ bản không còn khan hiếm như thập kỉ trước. Giờ đây, chúng ta có dễ dàng tìm kiếm các nội dung học tập miễn phí, trên rất nhiều nền tảng như Google, Youtube, Mạng xã hội, hay các website chia sẻ kho tài liệu học tập. Ví dụ, theo Internal YouTube Data cho thấy từ năm 2017, mỗi ngày đã có 500 triệu lượt xem các nội dung liên quan tới học tập.
Đúng vậy, thực sự nếu cần biết thêm về bất kì kiến thức nào về tài chính, tôi có thể dễ dàng tìm kiếm nó trên Internet hay thậm chí hỏi trực tiếp các chuyên gia trên mạng xã hội, hoặc được kết nối có trả phí từ nền tảng kết nối chuyên gia. Tuy nhiên, khoá học trực tuyến ở HBS Online vẫn thuyết phục tôi bằng những nội dung học tập "Độc quyền" thông qua hình thức Case-method (phương pháp dạy học thông qua nghiên cứu trường hợp điển hình), không thể tìm thấy ở bất cứ đâu. Đây mới là nội dung xứng đáng được gọi là Vua.
Ở khoá học của tôi, mỗi chương học sẽ có khoảng 3 ví dụ thực tiễn được xen cài khéo léo được truyền tải bởi chính người trong cuộc, họ là những giám đốc tài chính của các công ty được đưa vào ví dụ hay các chuyên gia phân tích đầu tư tài chính, người hiểu rõ tường tận về ví dụ đó. Đây là cách nhằm gia tăng nhận thức và giúp học viên hiểu được bản chất của mỗi kiến thức lý thuyết phức tạp được áp dụng trên thực tế. Mỗi ví dụ, sẽ có các câu hỏi được chia nhỏ ra ra thành khoảng 4~5 câu hỏi nhỏ, từng câu hỏi được liên kết theo dòng tư duy của học viên, để khiến người học tự tìm đến câu trả lời quan trọng cuối cùng. Điều này tạo ra sự tò mò, hứng thú vô cùng. Ngoài ra, bên cạnh đó, các câu hỏi giả lập như: "Nếu như bạn là CFO của công ty trên, bạn sẽ làm thế nào?" khiến học viên chúng tôi được bước vào trong tình huống đó, là nhân vật chính để cảm thấy mình cần phải có trách nhiệm phải hiểu và xử lý tốt nhất, điều này giúp khả năng lĩnh hội kiến thức được gia tăng gấp bội.
Tôi hiểu rằng, sẽ có nhiều nhà sáng lập đọc tới đây sẽ nghĩ rằng, làm sao mà chúng tôi có thể có nhiều tiền để thuê những giáo sư ưu tú hay các lãnh đạo cấp cao hàng đầu thế giới tham gia đóng góp nội dung học trực tuyến như cách mà HBS Online đã đầu tư ước tính tốn hơn 250 nghìn USD để sản xuất cho mỗi khoá học. Nhưng đừng hiểu nhầm ý tôi là chúng ta phải đầu tư nhiều tiền vào sản xuất nội dung học tập độc đáo, mà ý tôi thực sự là chúng ta cần phải định vị lại việc chọn lọc nội dung học tập đưa lên nền tảng học trực tuyến. Sẽ không còn là đơn thuần số hoá nội dung học từ sách giáo khoá lên máy tính, hay dễ dãi tìm các nội dung học mà có thể dễ dàng tìm kiếm ở nhiều nơi, mà chúng ta cần thực sự đầu tư chất xám nhiều hơn, trong việc mang nội dung sống động, gần gũi ngoài đời thực lên giáo án, đồng thời khéo léo tạo ra những không gian để tư duy và thảo luận dành cho học viên khi học trực tuyến.
Learning Engagement is Queen
Có thể nói học trực tuyến là hành trình đơn độc, học viên dễ trở nên học thụ động. Do đó, nếu như nội dung học độc đáo với ví dụ thực tế là Vua, thì sự gắn kết tương tác học tập trực tuyến được coi là Nữ hoàng. Điều này cho thấy vai trò to lớn của việc cần phải gia tăng tương tác học tập trên nền tảng trực tuyến, đây vốn được coi là điểm hạn chế, thách thức lớn của bất kì nền tảng nào. Làm sao mà các em học sinh có thể chịu đựng ngồi yên trong một lớp học ảo khoảng 1 tiếng đồng hồ, chỉ để ngồi nghe giáo viên truyền đạt kiến thức một chiều? Hay làm sao các học viên có thể kiên nhẫn ngồi nghe một một video dạy học được ghi sẵn lại, thiếu tính tương tác hai chiều cả từ phía của học viên và đa chiều giữa các học viên với nhau? Thực sự, nền tảng học tập trực tuyến, cần phải tạo không gian cho học viên phát triển và phát huy kỹ năng học tập như phản biện, thảo luận và hợp tác với nhau.
Ở khoá học HBS Online tôi học, có trang cộng đồng dành cho những học viên tương tác với nhau, để chia sẻ những tài liệu liên quan, hay để giúp đỡ lẫn nhau thông qua trả lời các câu hỏi gửi tới từ các bạn học của mình.
Bên cạnh đó, với mỗi câu hỏi trong bài giảng đặt ra, ngay sau khi tôi xong phần trả lời của mình, tôi có thể xem các phần trả lời đã hoàn thành của các học viên khác, từ đó tương tác thông qua nhận xét, phản biện hoặc đồng ý, thảo luận sâu, để từ đó có thể cùng học hỏi được nhiều hơn nữa.
Trong một thế giới khi mà nội dung học tập số không còn khan hiếm như thập kỉ trước, thì giờ đây, điều ngày càng trở nên "khan hiểm và đắt đỏ" hơn cả, đó là sự tương tác của cộng đồng học viên.
MOOCs (viết tắt của Massive Open Online Course, tức Khóa học trực tuyến đại chúng mở) được trở nên phổ biến từ những năm 2010s của thập kỉ trước, được coi là cuộc cách mạng của giáo dục, đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc khai phóng kho tàng kiến thức khổng lồ lên trên nền tảng internet để nhiều người cùng một lúc được tiếp cận cơ hội học tập. Tuy nhiên, những số liệu dưới đây từ University World News, cho thấy MOOCs chưa đạt được hiệu quả học tập như kì vọng. Chỉ có 6% học viên hoàn thành khoá học trong những năm 2014-2015, và tỉ lệ hoàn thành khóa học giảm xuống còn 3.13% sau đó trong năm 2017-2018. Tỉ lệ Retention- quay trở lại đăng kí các quá học khác của học viên lần đầu học MOOCs, năm 2012-2013 là 38%, thì năm 2016-2017 đã giảm xuống còn 7%.
Lý do cơ bản được phân tích đó là do hình thức học MOOCs này thiếu tính tương tác nhằm duy trì động lực và sự kỉ luật học tập của học viên. Do đó, đã đã đến lúc MOOCs cần được tiến hoá ở phiên bản mới giúp nâng cao trải nghiệm và tương tác học tập tốt hơn. Đó là Cohort-based courses (viết tắt là CBCs), là hình thức học trực tuyến tương tác cao của một nhóm học viên cùng tham gia học, mang tính cộng đồng, tham gia học tập và chia sẻ chủ động, đối lập với hình thức tự học, tiếp thu kiến thức thụ động như các hình thức học trực tuyến trước đây. Đây được coi là phương thức học mới mới tạo ra tính cộng đồng học tập, là tương lai của giáo dục trực tuyến.
Tôi cũng rất may mắn được trải nghiệm trực tiếp hình thức học CBCs tại khoá học HBS Online vừa qua. Thực tế, bảng dưới đây đã cho thấy sự hiệu quả vượt trội so với khoá học trực tuyến MOOCs bình thường khác, khi 96% trong số 288 học viên chúng tôi hoàn thành khoá học chính 6 chương, và 87% số học viên hoàn thành bài kiểm tra cuối kì.
Tôi đã có một hành trình hơn 2 năm đồng hành hỗ trợ phát triển một startup EdTech mà quỹ Genesia Ventures chúng tôi đầu tư, tên là Manabie- Nền tảng học tập OMO (Online Merge with Offline: Hình thức học kết hợp đồng bộ của học trực tuyến và trực tiếp tại trung tâm offline gọi là Learning Hub) dành cho các em học sinh K12 tại Việt Nam. Một khảo sát thú vị từ Manabie đó là, thông qua phỏng vấn trực tiếp các học viên của mình, Manabie nhận thấy rằng, các em học sinh yêu thích nhất không phải là nội dung chương trình học tập, mà là coach (người hướng dẫn học tập) và không gian học tập tương tác cao cùng với các em học viên khác tại Learning Hub. Đây là nhân tố quan trọng, đóng vài trò là những "người đồng hành", sát cánh với các em học sinh, là người tương tác, động viên về mặt tinh thần, giúp các em tìm thấy niềm hứng khởi với học tập và duy trì động lực hoàn thành khoá học.
Đây là framework bao gồm 5 thành tố quan trọng trong việc gia tăng tương tác học tập trực tuyến dành cho các em học sinh, được nghiên cứu phát triển vào năm 2018 bởi Petrea Redmond và những cộng sự của mình. Đó là: Tương tác Nhận thức, Tương tác Hành vi, Tương tác Xã hội, Tương tác Cộng tác, và Tương tác Cảm xúc. Nghiên cứu này cho thấy việc lồng ghép kết hợp nhuần nhuyễn 5 thành tố tương tác này, đóng vai trò vô cùng quan trọng nhằm gia tăng tự gắn kết về mặt cảm xúc của học viên với khoá học trực tuyến, từ đó, thúc đẩy gia tăng hiệu quả học tập và tỉ lệ hoàn thành khoá học.
Trên đây là những chia sẻ từ trải nghiệm của tôi thông qua việc tiếp xúc, hỗ trợ startup EdTech tại Việt Nam và trực tiếp tham gia học trực tuyến tại HBS Online vừa qua. Tôi có niềm tin rằng, nhiệm vụ của startup EdTech Việt Nam chúng ta không còn chỉ dừng lại ở Số hoá giáo dục, mà còn cần dùng nhiều hơn chất xám và công nghệ để khiến hình thức học tập trực tuyến thực sự trở nên hiệu quả đào tạo và mang lại niềm hứng khởi với học tâp dành cho học viên. Đó cũng chính là cách để các startup EdTech thực sự phát triển bền vững, giúp gia tăng tỉ lệ chuyển đổi học viên tham gia học cũng như tỉ lệ quay lại học tiếp của học viên. Hi vọng những quan sát và bài học từ trải nghiệm thực tế của tôi này, sẽ là những gợi ý nho nhỏ dành cho các nhà sáng lập startup cung cấp nền tảng học trực tuyến, nhằm gia tăng trải nghiệm và hiệu quả học tập tốt hơn dành cho học viên của mình.
Xin cám ơn các bạn đã dành thời gian đọc bài viết này của tôi! Xin chào và hẹn gặp lại!